مقدمه داستان:
همان روز در درسیم، روژین با دستی لرزان، چند
مقاله ای دیگر از فولدر چرمی کوچکش را بیرون آورد و با نگاهی فروتنانه به سوی پیر روشنا
و هیوا گرفت:
« اینها مقالاتی هستند که
نوشتم، فعلا که وقت است این دوتا که یکی درباره نقش زنان در آیینهای کهن کوردستان و دیگری هم ادامه مقاله قبلی‌ام است...
درباره زبان، نمادها و آیینهای تمدنهای باستانی کوردستان، مخصوصاً سومریان... می‌خواستم
با شما در میان بگذارم، شاید چیزی از چشم من پنهان مانده باشد.»
◼متن
مقاله سووم: تداوم زبان، نماد و آیین در تمدنهای کوهستانی کوردستان – با تمرکز بر میراث سومریان
نویسنده: روژین
هوزات باستان شناس مستقل
چکیده: میراث فرهنگی کوردستان از دیرباز در دل
کوهستانهای زاگرس شکوفا شده و همچون آتشی زیر خاکستر، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده
است. در این میان، تمدن سومر که خاستگاهش در جنوب بین‌النهرین بوده اما ارتباطات زبانی
و فرهنگی فراوانی با نواحی شمالی و کوهستانی داشته، نقشی بنیادین در شکل‌گیری زبان،
نمادها و آیینهای معنوی اقوام کورد ایفا کرده است. این مقاله با نگاهی تطبیقی و زبانی،
تداوم باورهای کوه‌نشینان امروز را با گذشته دور سومری، گوتی، هوری و هیتی پی می‌گیرد.
پیوندهای زبانی: از سومری تا کوردی امروزی
زبان سومری، زبانی
پیوندنیافته (Isolate) است، اما پژوهشگران از اواخر قرن بیستم
به شباهتهای واژگانی و نحوی جالبی با زبان‌های شمال زاگرس پی برده‌اند. به گفته کریسپو
و هارو (Crispo & Harrow,
1994)،
برخی ریشه واژه‌های کوردیِ سورانی و کرمانجی با واژه‌های سومری تطابق آوایی و
معنایی دارند. به‌طور مثال واژه "ژین" (زندگی) در کوردی، بسیار به "zi" در سومری شباهت دارد. همچنین نام‌های جغرافیایی
چون "تگره/تیگره" (Tigris) برگرفته از ریشه مادی و سومری "Idigina" است.
نمادشناسی: از مار و
شیر تا طاووس وملک طاووس
نمادهای حیوانی در فرهنگ
سومری نقشی آیینی داشتند. مار به عنوان مظهر تولد و تجدید حیات، و شیر به عنوان
قدرت و نور. این نمادها بعدها در آیین ایزدی، یارسان و مهری باقی ماندند. ملک
طاووس، فرشته‌نگهبان ایزدیان، آمیزه‌ای است از نماد پرنده مقدس، نور، و اقتدار. به
باور برخی پژوهشگران نظیر جولیان ریوز Julian Reeve) , 2006،) طاووس نماد خورشید در آیین میترایی بوده
که از فرهنگ سومر، هیتی و ایلامی نفوذ یافته است.
آیینهای انتقالی: نیایش خورشید، آتش و
آب
سومریان سه عنصر اصلی
طبیعت را مقدس می‌دانستند: خورشید، آب و
آتش . نیایشهای طلوع و غروب خورشید، غسلهای آیینی در رودخانه
و روشن کردن آتش در معابد، همگی بعدها به‌گونه‌ای دیگر در آیینهای کوردی نظیر ایزدی،
یارسان، علوی و حتی عرفان اسلامی نمود پیدا کردند. به‌ویژه رسم روی‌گرداندن به خورشید
هنگام نیایش، در میان ایزدیان و علویان هنوز زنده است.
تداوم فرهنگی در
فستیوالها
فستیوالهای فصل برداشت،
جشن آتش، و آیینهای تحویل سال (نوسارد/نوروز) در سنت سومری و هوری شناخته شده‌اند.
فستیوال آکیتو (Akitu) در سومر که نماد پیروزی نظم بر هرج‌ومرج
بود، در نوروز امروزی کوردها همچنان با مشعل و آواز و آیینهای کوهستانی گرامی داشته
می‌شود.
نتیجه‌گیری:
فرهنگ بومی کوهستانهای
کوردستان نه‌تنها بازمانده بلکه حامل سنتهای پیچیده و معنابخشی از سومر، گوتی،
هیتی و ماد است. تداوم این فرهنگ نه صرفاً از راه زبان و خط، بلکه از طریق آیین،
نماد، موسیقی و حافظه جمعی حفظ شده است. امروز، بیش از هر زمان دیگر، بازشناسی این
میراث معنوی می‌تواند بستری باشد برای بازسازی هویت بومی در برابر ماشین همگون‌سازی
مدرن.
منابع:
- Kramer, S.N. (1963). History Begins at Sumer. University of
Pennsylvania Press.
- Reeve, Julian. (2006). Symbols of Power in
Ancient Kurdistan. Middle
East Historical Review.
- Crispo, M. & Harrow, J. (1994). Sumerian Echoes in Zagros
Dialects. Journal
of Comparative Linguistics.
- Van De Mieroop, M. (2007). A History of the Ancient
Near East ca. 3000–323 BC. Wiley-Blackwell.
- Izady, Mehrdad R. (1992). The Kurds: A Concise
Handbook. Taylor & Francis.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر