رمان سایه نور و میراث عرفانی کلاسیک: مقایسه‌ای با عطار،
مولوی و سهروردی
چکیده
رمان سایه نور آلان عمرزاده از نظر زبان و مضمون پیوندی عمیق
با ادبیات عرفانی کلاسیک فارسی دارد. استعاره‌ی نور و تاریکی، سفر روحانی، و حضور
شخصیت‌های نمادین، همه یادآور سنتی است که در آثار عطار، مولوی و سهروردی تبلور
یافته است. مقاله‌ی حاضر این پیوندها و تفاوت‌ها را بررسی می‌کند.
۱. مقدمه
ادبیات عرفانی کلاسیک فارسی بر اساس تمثیل، استعاره و سفر روحانی شکل
گرفته است. در سایه نور نیز همین عناصر حضور پررنگی دارند، اما در بستر
تاریخی–سیاسی معاصر کوردستان.
۲. مقایسه
با عطار (منطق‌الطیر)
- در منطق‌الطیر، پرندگان در
جستجوی سیمرغ سفری روحانی آغاز می‌کنند.
- در سایه نور، هیوا و
یارانش در جستجوی نور از تاریکی عبور می‌کنند.
مثال از رمان:
«هر آینه تصویری از من نقش بسته بود… اما
در مرکز تالار، آینه‌ای بود که نه تصویر می‌داد، نه سایه.»
تحلیل:
تالار آینه‌ها در سایه نور معادل «هفت وادی» در منطق‌الطیر
است؛ هر دو مکانی برای شناخت خویشتن و عبور از توهم.
۳. مقایسه
با مولوی (مثنوی
معنوی)
- مولوی بارها از استعاره‌ی نور،
عشق و شمع استفاده می‌کند.
- در سایه نور نیز نور نه
فقط پدیده‌ی طبیعی، بلکه اصل عشق و حقیقت است.
مثال از رمان:
«عقل، اگر نور نگیرد، زندان است نه کلید؛ و
شریعت، اگر عاشق نشود، قاضی است نه راهنما.»
تحلیل:
این جملات شباهت مستقیمی به آموزه‌های مولوی دارند که عقل بدون عشق
را ناقص می‌دانست. اما تفاوت اصلی این است که در سایه نور، این آموزه در
بستر مقاومت سیاسی قرار می‌گیرد.
۴. مقایسه
با سهروردی (فلسفه‌ی اشراق)
- سهروردی نور را اصل وجودی و حقیقت
نهایی می‌دانست.
- در سایه نور، حضور شیخ
اشراق مستقیم است؛ او شخصیت روایی است که با قهرمان گفت‌وگو می‌کند.
مثال از رمان:
«در نور عقل است و در عقلِ اشراقی، نورِ
حقیقت. اما این نور را باید دید، نه فقط دانست.»
تحلیل:
در حالی‌که آثار سهروردی فلسفی–تمثیلی‌اند،
عمرزاده او را به شخصیت داستانی بدل کرده و فلسفه‌ی او را در بافت روایی زنده کرده
است.
۵. تفاوت‌ها
- زمینه‌ی تاریخی: آثار
عطار و مولوی در بستر عرفانی–اسلامی قرون
میانه نوشته شدند؛ سایه نور در دل بحران‌های سیاسی معاصر.
- ژانر: عرفان
کلاسیک بیشتر شعر است؛ سایه نور رمان–مانفیست
است.
- پیام: عطار
و مولوی به رهایی فردی می‌اندیشند؛ سایه نور به رهایی جمعی یک ملت.
۶. نتیجه‌گیری
سایه نور در امتداد ادبیات عرفانی کلاسیک قرار
دارد اما آن را بازآفرینی می‌کند:
- از عطار، «سفر روحانی» را گرفته
است.
- از مولوی، «عشق و نور» را.
- از سهروردی، «فلسفه‌ی اشراق» را.
اما همه‌ی این عناصر را در بستر نسل‌کشی،
مقاومت و هویت کوردی قرار داده است. بدین ترتیب، این رمان را می‌توان «عرفان معاصر
مقاومتی» نامید: عرفانی که نه در خانقاه، بلکه در کوبانی و شنگال زیسته می‌شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر