گەشتێک بەرەو ترۆڵ تونگا (Trolltunga ) مەترسیدارترین شوێنی نۆروێژ

 گەشتێک بەرەو ترۆڵ تونگا( (Trolltunga مەترسیدارترین شوێنی نۆروێژ

لە مانگی ئاگوستی ٢٠١٥ دا لە گەڵ هاورێکانم سیروان و کاروان گەشتێکمان کرد بۆ مەترسیدارترین شوێنی نۆروێژ. ئەم شوێنە پێی دەڵێن ترۆلەتونگا (Trolltunga) و بە یەكێك لە 10 شوێنە جوان و سەرنجڕاكێشەكان و مەترسیدارەكان لەسەر ئاستی جیهان دادەنرێت، كەسێك باری تەندروستیی تەواو نەبێت، ئەستەمە بگاتە ئەو شوێنە. بەپێی ماڵپەری (TOUREXPERIENCE.COM ) ، ئەم شوێنە یەكێكە لە زەحمەتترین شوێنە گەشتیارییەكانی جیهان. دوو بۆچوون لەسەر ناوی شوێنەكە هەیە. یەكەم: بەبڕوای نۆرویژییەكان جۆرێكە لە مرۆڤی خەیاڵی بە ناوی دێو كە لە ئەشكەوتەكاندا ژیاون و لە چیرۆكە میللییەكانیشدا زۆر ناویان هاتووە.  وشەی دووەم: بە مانای زمان دێت، چونكە تاشە بەردەكە كە دەكەوێتە سەر رووبارێك، وەكو زمانی دێو دێتە بەرچاو.

لە شاری ئۆسلۆ را نیزیکەی کاتژمێر ٦ پاشنیوەرۆ وەرێ کەوتین ، دوای تێپەربوونمان بە چەندین شار و شارۆچکە و دێهاتی نۆروێژدا کاتژمێر یەکی شەو گەشتینە شاری توریستی ئۆدە ، ئەو شارەی کە چوار دەوری چیا بەرزن ، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە تاڤگەکانی ئەو شوێنن کە بە سەر قەدپالی ئەوچیانەدا شۆر دەبنەوە خوارێ و دێمەنێکی دڵرفێن دەبخشنە ئەو شوێنە. 

شەوی ئەوڵمان بە هۆی ئەوەی باران بوو فریای چادر هەڵدان نەکەوتین و ناچار بووین هەر لە ماشێنەکەدا تا بەرە بەیانی بخەوین . نەم نەم بارانێکیش دەباری کە دەمای هەوای هێنابۆ خوارەوە و هێندێک جار لە سەرمان بە ئاگا دابووینەوە. کاتژمێر ٩ی بەرەبەیانی بەرەو تیسەداڵ بەرێ کەوتین ، ئەو شوێنە کە ترۆڵە تونگەی لێهەڵکەوتوووە. جاددەی چونە سەری بەرەو ئەو شوێنە زۆر باریکە، زۆر جار ناچار دەبووین کە راوەستین تا ماشێنی بەرانبەرمان بەلاماندا تێپەر دەبوو. دوای نیزیکەی کاتژمێریک گەیشتینە ئەو شوێنەی کە  شوێنی حەوانەوەی توریستەکانە .

 ئێمە ئەو رۆژە بە بێ پرسیار هەر بە ماشێنەکە کەمێک زیاتر چوینە سەر و شوێنێکمان دیتەوە بۆ پارکەرینگی ماشێنەکە . دوایی هێندێک خۆراکمان خستە ناو ساکێکەوە و بە جادەیەکدا بەرێ کەوتین بۆ شوێنی مەبەست. ئەو شوێنەی پێدا تێپەر بووین خوارەوەمان ئاوبەندێک بوو کە بەراستی کاتێک رۆژ لەو ئاوەکەیدەدا دەتوانی لە شوێنە تەنکاوەکاندا خیز و بەردی ژێر ئاوەکە ببینی. چواردەوەرەی ئەو ئاوبەندە شاخی بەرز بوو و لە سەرەوەرا بە هۆی تواندنەوەی بەفرەوە تاڤگەی جوان بە سەر قەدپالی ئەو چیانەدا بەردەبوونەوە . دوایی گەیشتینە تابلۆیەک کە رێگەیەکی کورت بوو بۆ سەر ترۆڵە تونگە ، ئێمەش چونکە منداڵی کوردستان بووین و هەر بە منداڵی بە سەر چیاکانی سەردەشتدا بێ هیچ کەڵ و پەلێکی شاخەوانی سەردەکەوتین و راهاتبووین کە بەرەو بەرزایی هەنگاو بنێین. گوتمان ئەو رێگەیە دەبرین. بە شوێنی زۆر ئاستەمدا سەرکەوتین ،بیجگە لە من و هاورێکانم کەسێکی دیکەت لەو شوێنە بەدی نەدەکرد . چەند جارێک رێگەمان هەڵە دەکرد ،بەڵام دوایی رێگەی سەرەکییەکەمان دەدۆزیەوە بەهۆی ئەوەیکە چەند بەردێکیان کردبوونە نیشانە. رێگەیەکی زۆرمان بۆ سەر چیاکە بری، بێ ئەوەی چاو لە خوار خۆمانەوە بکەین. کاتێک سەرمان هەڵبری دیتمان نزیک بووینەوە سەر چیاکە، گوتمان با پشوێک بدەین لە قەدپالی چیاکە ، دوایی ئەوەندەی ماومانە سەردەکەوین،بەڵام کاتێک چاومان لە خوارەوە کرد ،ئەوەندە هاتبووینە سەر کە ئەمن جورئەتم نەکردەوە بۆ جارێکی دیکە زۆر لە خوارەوەی خۆمان بروانین. کاتێک ئاوریکمان لە پشت خۆمان دایەوە زانیمان رێکەکە چەند سەخت و دشوارە، چونکە دیتمان کە گروپێکی شاخەوانی لە سەرەوەرا دەهاتنەوە خوارە. ئەوان هەموو کەڵ و پەلێکیان تایبەت بە شاخەوانی پێبوو، بەڵام ئێمە هیچ.

من ئەودەم ترسم رێ نیشت ، گوتم من ناتوانم بەو بەرزایەدا بێ ئیمکاناتی شاخەوانی سەرکەوم. سیروانیش گووتی:" دەبێ هەرچی زوتر بچینە خوارە تا ئەو شاخەوانانە لێمان نزیک نەبوونەوە، چونکە ئیحتیمالی ئەوەی هەبوو کە پۆلیس بانگ بکەن یان بێ کەڵ و پەلی شاخەوانی بۆمان نەبێت بگەرەینەوە . هەرچونێک بوو بە ترس و لەرزەوە هاتینەوە خوار کێوەکە. دوای کەمێک حەسانەوە و خواردنی کاڵەکێک کە لە هەموو رێگەکەدا پێمان بوو و بریارمان دابوو لە سەر لوتکەی چیاکە بیخۆین، گەراینەوە شوێنی حەوانەوەی توریستەکان. چادرمان لە شوێنێک هەڵدا و ئاگرێکی باشمان کردەوە و شەومان لە ژێر چادرەکەدا بەسەر برد. هەر لە تەنیشت ئێمە دوو کوری باکووری سوئیدیش هەر لە تەنیشت ئێمە چادریان هەڵدا. بەرەبەیانی لە گەڵ توریستی دیکە بە سەر چیاکەدا سەر کەوتین. ئەو رێگەیە خۆشتر بوو ،بەڵام مەودای چون و هاتنەوەی سی کیلۆمێتر بوو. کاتێک گەیشتینە سەر چیاکان دیتمان خەڵکانێکی زۆر لە وڵاتانی جیهان هاتونەتە سەردانی ئەم شوێنەیە بکەن. بەفر لە سەر  چیاکان مابۆووە و خەریکی تواندنەوە بوو، بەڵام ئەوەی زۆر خۆش بوو و ئێمە لێی تێر نەدەبووین خواردنەوەی ئەو بەفراوە بوو. دوای چەند کاتژمێرێک بە رێگەدا رۆیشتن گەیشتینە ئەو شوێنە . چەندین وێنەمان بە یادگاری لەو شوێنە گرت و توانیشمان ئالای کوردستان لە مەترسیدارترین شوێنی نۆروێژ بشکێنینەوە کە جێگەی رێزی گەشتیارانیش بوو. چونکە کاتێک سیروان ئالاکەی دەرهێنا و لەو شوێنە کە زمانی دێوەکە بوو راوەستا بە چەپلە پێشوازیان لە ئالای کوردستان کرد.

شایانی ئاماژیە کە دوو هەفتە دوای ئێمە گەشتیارێكی ئوسترالی لەو شوێنە كەوتە خوارەوە و گیانی لە دەستدا.

کاتی کاڵک خواردن

................................................................................................................................

ڤیدیۆکان سەبارەت بە ترٶل تونگە

تۆڵە سەندنەوە!؟؟

تۆڵە سەندنەوە، یەکێک لە سفەت و تایبەتمەندی مرۆڤی سەرەتاییە. بەو مانایە کە کەسی رق ئەستوور بەو رق و کینەی کە لە ناو دڵی دایە، سەرەرای ئەوەی کە ژیان لە خۆی و دەورووبەری تاڵ دەکات، دەبێتە هۆی ئەوەش کە دوزەخێک لە ناخیدا بنیات بنێت .

 بێگومان رق و کینە لە ناخی ئەو مرۆڤانە  وەک بورکان وایە و هێندێک کات دەگاتە خاڵی هەڵچوون. لەو حاڵەتەدا کەسی تٶلەکەرەوە دەبێتە قوربانی رق و کینەی خۆی. هەرکەس لە قۆناغەکانی ژیانیدا ئامادەگی ئەوەی هەیە کە دووچاری رق  هەڵگرتن بێت،بەڵام تەنیا لە حالەتێکدا هەستی تۆڵەسەندنەوە روو دەدا کە باڵانس و هاوسەنگیەکە تێک بچێت. بەو مانایە کە یەکێک لە سەرتر بێت لەوەی دیکە.

هۆکارەکانی تۆڵە سەندنەوە جیاوازن.   ووشەی تۆڵەسەندنەوە هاوتایە لە گەڵ ووشەکانی ئێرەیی بردن ،کێبەرکێ ناساڵم،بێ رێزی و تێهەڵێنانەوە. تٶڵەسەندنەوە ووشەیەکە کە لە مرۆڤە سەرەتاییەکان بۆ ئێمە بە میرات گەیشتووە، بەو هۆیەشەوە کە دەتوانێت ببێتە توندوتیژی چ لە  پەیوەندیدا لە گەڵ کەسەکان و یان گرۆپەکاندا و ئاکامێکی خەراپی لێبکەوێتەوە. بەداخەوە ئەو سفەتەی مرۆڤی سەرەتایی ئێستاشی لە گەڵدا بێت گۆرانکارییەکی ئەو تۆی بەسەردا نەهاتوە.

هێندێک لە دەروونناسان، تۆڵە سەندنەوە بە رەگ و ریشەی هەموو دوژمنایەتییەکی دەزانن. لەو بارەیە تۆماس بوئێم لێکۆلینەوەیەکی بەربڵاوی سەبارەت بە دوژمنایەتی لە گەڵ بێگانە و نەژادپەرەستی کردووە و لەو پیوەندیەشدا باباتێکی زۆری نووسیوە. یان خانم سۆزان کاپلێن توێژینەوەیەکی زۆری سەبارەت بەو کەسانە کردووە کە لە نیزیکەوە شاهیدی کوشتاری خزم و نەتەوەکەیان بووێن. هەر دووک لەودەرووناسانە لەو کەسانە بووێن کە لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا ،ناچار کراون کە وڵاتی خۆیان بە جێبهڵێن و رووبکەنە وڵاتێکی دیکە و بە هۆی ئەوەی خۆیان لە نیزیکەوە شاهیدی زۆر رووداوی تاڵ و ناخۆش بووێن دەستیان کردۆتە ئەو لێکۆڵینەوە.

لێکۆلینەوەی ژیانی تاوانبارانی کوشتاری قەومی ئەوە دەردەخات کە توندوتیژی و جەنایت و کۆشتاری قەوم و گەلانی دیکە، هۆکاری هەنگاو بە هەنگاوی گەشەسەندنی فەرهەنگی زوڵم وەحشیگەرییە.

تۆڵەسەندنەوە دەتوانێت ئەنگیزەیەک بێت بۆ توند وتیژی بەرفرەوان کە دەتوانێت دژی کەسێک یان قەومێک یان گەلێک بێت.

تا ئێرە پێشەکیەک بوو بۆ ئەوەی بچمە ناو بابەتێکەوە کە ماوەیەکە فیکری منی بە خۆوە سەرقاڵ کردوە و بۆتە هۆی ئەوەی هێندێک لە وزە و ئەنەرژیم بەو کەیسەوە لە دەست بچێت، ئەمرۆ کاتێکی بەتاڵم دەست کەوت و خۆم بە نووسینەوەی ئەو بابەتە خەریک کرد بەو هیوایەی کاریگەری هەبێت لە سەر هۆشیارکردنەوەی تاکەکانی کۆمەڵگەی کوردی .

لەو سەردەمەدا کە کوردستان و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین،  بۆنەتە دەریایەکی تۆفانی و لە زڵکاوی رق و کینەدا خەریکە نقوم بن . هێندیک بەرپرسی کورد کە لە دەسەڵات و سەرۆکی شوێنێک یان حزبێکن  بە بەکگراوندێکی رەق و کینە و تۆڵە سەندنەوە قسە لە گەڵ یەکتر دەکەن . من خۆم زۆر جار گوێ دەگرم لە هێندێک چاوپێکەوتن کە لە گەڵ بەرپرسانی پارتەکان یان حکومەت ئەنجام دەدرێت . بۆ نموونە رۆژێک یەکێک لەو کەسانە کە ئێستا بەرپرسی پارێزگایەکە و لە هەڵبژاردنیشدا دەنگێکی بەرچاوی بەدەست هێنا ، باسی ئەوەی دەکرد کە لە شەرێ ناوخۆی باشووری کوردستان کاتێک پارتی بەرانبەر دەستی بە سەر هەموو هەرێمەکەدا گرت ، ئێمە بە بیری تۆڵەکردنەوە گەراینەوە باشوور . هەر ئەو کەسە لە بەرنامەیەکی دیکەدا رەق و کینەی بە شێوەیەکی دیکە دەردەبری و دیگووت:" وامان لێنەکەن کە بیر لە هەرێمێکی سەربەخۆ بۆ سلێمانی بکەینەوە." ئەو روانینە نابەرپرسانە لە بەرانبەر نەتەوەیەک یان گەلی باشوری کوردستان مەترسیدارە . ئەو جۆرە کەسانە لە هەموو پارتە کوردییەکاندا بوونیان هەیە ، شتێکی ئاساییە کە کەسێک لە شەڕدا زوڵمی بەرانبەر کراوە یان کەس وکاری گوژراوە، رەق و کینەی هەبێت،بەڵام مەترسییەکە ئەو کاتەییە کە هەر ئەو کەسە ببێتە بەرپرسێکی بالا و بریاری گەلێکی بەدەستەوە بێت.
نموونەیەکی دیکە کە خۆم کاتێک لە باشووری کوردستان وەک رۆژنامەنووسێک کارم دەکرد بۆ کارێک رووم لە ئاسایشی گشتی هەولێر کرد بۆ ئەوەی لە شوێنی کارەکەم وەک کارمەندی رەسمی وەربگیرێم ، دوای ئەوەی کە پرسیاری لێکردم کە باسی خۆم بکەم  و ئەو شوێنانەی کاریان بۆ دەکەم یان بابەتیان بۆ دەنووسم، کاتێک گەیشتمە ئەوی کە بڵێم لە رۆژنامەی نوێشدا کار دەکەم، یەکسەر گووتی بچۆ دەر ، بێ ئەوەی روونکردنەوەی بۆ بدەم. ناوبراو بەوە تێگەیشت کە من کار بۆ رۆژنامەی کوردستانی نوێ دەکەم کە سەر بە یەکێتی نیشتیمانییە ، لە حالێکدا رۆژنامەی نوێ بە سێ زمان دەردەچوو و سەربە فەراکسیۆنی کوردەکانی پەرڵەمانی عێراق بوو. نموونەیەکی دیکە،  لە گەڵ دوو هاوکارم چووینە بۆ ئەنجام دانی کارێکی شەخسی بۆ دایرەیەک ، پیرەمێردێک ناسنامەی خۆی و خێزانەکەی بزر کردبوو ، هاتبوو ناسنامەیەکی دیکە دەرێنێتەوە ، بەرپرسی ئەو بەشە بە زمانێکی زۆر ناشیرین ئەو پیاوە پیرەی وەدەرنا، دوای ئەوەی ئێمە بە سەرسورمانەوە چاومان لێکرد، بۆ ئەوەی پاساو بێنێتەوە بۆ کارە ناجوانەکەی خۆی ، دەیگووت:" ئەوانە هەمووی بەعسی بوون." ئەوانە و دەیان نموونەی دیکە هەن کە هەر هاوڵاتیەکی کورد رۆژانە تەجروبە یان دەیانبینێت. ئێستاکەش کە کێشەو ئاریشەکانی هەرێمی باشوور کەڵکە بووە و بەرپرسانی ئەو هەرێمەش هەر بەو رووانینەی رق و تۆلە سەندنەوە دەروانە یەکتر، دەرئەنجامێکی باش بۆی چاوەروانناکرێت، مەگەر ئیرادەیەکی بەهێز هەبێت و لە ناوخۆیاندا ئاشتی میللی رابگەیەنن.
مەترسی ئەو جۆرە کەسانە کە بیر لە تۆلە سەندنەوە دەکەن و بەرپرسیارییەتیان بەدەستە زۆر زیاترە لە کەسانی ئاسایی کە هیچ مەسئولییەتێکیان نییە.

پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان ، رۆژئاوا و باکووریش دەستی کەمیان نییە لە پارتەکانی باشوور . کێبەرکێ ناسالمی ئەو پارتانە، دەرئەنجامەکەی شکەستی گەلێکە، کە مێژوو هیچ کات لێیان نابورێت.

بۆیە پێویستە کە هەموو پارتەکان و خەڵکی کوردستان بەتایبەت ئەو کەسانەی بەرپرسیاریەتێکیان بەدەستە بیر لە رێگە چارەیەک بکەنەوە کە زاڵ بن بە سەر رق و کینەیاندا و بەرنامە و پلانیان هەبێت بۆ خۆ و بۆ نەوەکانی داهاتووی ئەم میللەتە .

رۆڵف یاکوبسێن ، شاعیری سروشت و جوانی

بەشی دووم:

مرۆڤ هیچ کات بەورادەییە هەستی بە تەنیایی نەکردووە!؟

شێعرەکانی یاکوبسێن تاکو ئێستا وەرگێردراوەنەتە سەر ٢٢ زمان. بە هۆی کاریگەری لە رووی زمانەوانییەوە و شێوە و فۆرمی شێعرهەڵبەستن و هەم لە روانگەی سەبارەت بە کۆمەڵگە و سروشت شێعرەکانی  یاکوبسێن خوێنەرێکی زۆری بۆ لای خۆیدا راکێشاوە . یاکوبسێن زۆر سادە و ساکار دەنووسێت، بەڵام لە عەینی سادەبوون شێعرەکانی مانایەکی قوڵ بە خوێنەر دەبەخشن.

ئەو سەبارەت بە شێعر و سیاسەت دەڵێت:" گروپێکی بچوک لە کۆمەڵگەدا لە بان راوەستاون و سەبارەت بە هەموو شتێکی ئێمە بریار دەدەن. ئەوانە نوێنەرانی سیاسی کۆمەڵگە نیین،بەڵکو تێکنۆکراتن . من ئەو گروپە وەک مەلا و قەشەی مودێرن دەیاناسم. ئەگەرچی بیرو فیکری سیاسی لە ناو شێعرەکانمدا بوونی هەیە، بەڵام من هەرگیز نەمویستوو کە لە ناو شێعرەکانم لە رەوتێکی سیاسی تایبەت پشتیوانی بکەم. ئەگەرچی قسەکردن سەبارەت بە جەنگی ڤیتنام لە ساڵەکانی ١٩٦٥ سەرنجراکێش بوو، بەڵام ئێستا  هیچ کس شێعری ئەو سەردمە ناخوێنێتەوە. شێعر دەبێت بە زیندوویی بمێنێتەوە .

لە روانگەی یاکوبسێن، جیاوازی چینییایەتی لە نێوان چینەکانی هەژار و دەوڵەمەند کە ئێستاکە لە نێوان دوو جەمسەری باکوور و باشوور لە بەرانبەر یەک راوەستاون، هەمیشە یەکێک لە گرینگترین پرسیارەکانی ئەو بووە و لەو بارەیەوە دەڵێت:" ئێمە ئورووپایی و ئەمریکاییەکان بێ گومان باشتر لە خەڵکانی دیکە نیین. کەشتیمان ساز کرد و بەو کەشتیانە جیهانمان داگیر کرد و خەڵکی وڵاتانی دیکەمان خستە ژێر رەکیفی خۆمانەوە. ئێمە بەو کارە گەیشتینە رەفا و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی، بەڵام لەو رێگەوە زۆر شتمان لە دەست دا. ئیمە نۆروێژییەکان و باقی خەڵکی ئورووپا، خەڵکانێکی تەنییاین. ئێمە خەڵکانێکی ماددیگەراین کە لە بەییانییەوە تاکو شەو هەوڵ دەدەین بۆ ئەوەی کە  ژیانێکی باشتر لەوەی کە هەمانە دەستەبەر بکەین، بەڵام لەو رێگەوە زۆر یەک لە بەها مرۆڤایەتییەکانمان لە دەست داوە. ئێمە وەک خەڵکی وڵاتانی گەشە سەندوو دەستانێکی پڕ و دڵەکانمان خاڵییە. ئەوەی لە ئێمەدا خەریکی مردنە هەستی نیزیکبوونەوە لە خەڵکانی دیکە و دەرکی باردۆخی ئەوانە. هەرگیز ئینسان بەو سنوورە تەنیا نەبووە. ئەو باردۆخەش کە بۆ مرۆڤ هاتۆتە پێش، هیچ هەڵەی مرۆڤ تیدا نییە . باردۆخ جۆرێکە یان ئەوەی کە دەبێت لە راستای ئەو رەوتە مەڵە بکەین یان ئەوەی بچیە بن گۆم. کۆمەڵگە بە پێی کێبەرکێ و پەرەستیژ ، دەبێتە کۆمەڵگەیەکی مەترسیدار.

ئێمە بە هۆی پێشکەوتنی پیشەسازی و تێکنۆلۆژی لە باردۆخێکدا ژیان تێپەر دەکەین کە ئاکامەکەی  بە گشتی  نەخوێندنەوار بەرهەم دێنێت . سەردەمێک کە هێزی بیرکردنەوە و خەیاڵی لە مرۆڤدا بە شێوەیەکی سەر سورهێنەر هێناوتە خوارەوە. هەرجۆرە ئیمکاناتێکی مادی و رووحی لە پێشدا ئامادە کراوە، بە داگرتنی دوگمەیەک ئەو پیویستیانە  بۆت دابین دەکرێت و نامێنێت. ئەوەندە  خۆمان لە لابەلای لاپەرەکانی رۆژنامە و تەلەفزیۆن  نقووم کردووە کە هێزی بیرکردنەوە و خەیاڵ لە مێشکماندا وشک بووە و نەخوێندواری گشتی بۆتە مەترسی بۆ سەر ئێمە.

بە بێ خەیاڵ کردن و بیرکردنەوە و بە بێ هونەری خۆشەویستی و هەستی پێکەوەبوون ، بێ گومان ئێمە دەگەرێنتەوە سەردەمی بەرد و ئەشکەوت . ئێمە خەریکە زۆر یەک لە بەها مرۆڤایەتییەکانمان کە بە درێژایی مێژوو بەدەستمان هێناوە  لە دەست دەدەین. ئەمن بە گۆرانکارییەکی بنەرەتی خۆشبینم و هیوادارم، بەو مەرجە کە ئەوەی کۆمەڵگەی ئێمە دەخاتە مەترسییەوە لە رێگەی هونەرمەندان و شاعیران بۆ خەڵک وێنە بکێشرێت بەو مانایا روون بکرێتەوە.

بە هۆی پێشەوەچوونی شارنشینی لە سەرتاسەری جیهان، من بەرچاوروونییەک بۆ داهاتووی مرۆڤ نابینم . ئەرکی شاعیران و هونەرمەندانە کە سەرنجی خەڵک بۆ سروشت و ژینگە راکێشن و بەها بدەنە ناخی مرۆڤ. لە رێگەی ئافراندی شێعر و هونەر دەتوانیین رەنگێکی باشتر بدەینە ژیان. 

رۆڵف یاکوبسێن ، شاعیری سروشت و جوانی

                                          رۆڵف یاکوبسێن

بەشی یەکەم:

رۆڵف یاکوبسێن لە ساڵی  ١٩٠٧ لە وڵاتی نۆروێژ چاوی بە دوونیا هەڵێنا  و لە رێبەندانی ١٩٩٤ لە تەمەنی ٨٧ ساڵیدا لە یەکێک لە خانوە کۆنەکانی شاری هامار کۆچی دوایی کرد.

یاکوبسێن یەکەم شاعیری نۆروێژییە کە تێکنیکی بەربەرەکانی و پێکەوەژیان و سروشتی هێناوەتە ناو شێعرەوە. ئەو سێ هۆکارە ، مرۆڤ، تێکنیک و سروشت وەک گرینگترین ئەنگیزە لە هەموو شێعرەکانی ئەودا بە شێوەیەکی بەردەوام رەنگی داوتەوە.

رەخنەگرێکی فەرانسەویی سەبارەت بە شێعرەکانی یاکوبسێن  دەڵێت:" زۆر یەک لە ووشەکان و بەها کۆنەکانی کوڵتوری نۆروێژی لە شێعرەکانی یاکوبسێن دووبارە زیندوو دەبنەوە و بە شێوەیەکی سەردەمیانە دادەرێژرێنەوە. هەروەها ئەو ئاماژە بەوە دەکات کە شاعیر نە، لە رێگەی ئیدە و بیروبۆچونەکانی بە ڵکو لە رێگەی وشەکانە کە دەتوانێت شێعرێکی جوان پێشکەش کات، شێعرەکانی یاکوبسێن بەو شێوەیەن.

یاکوبسێنی ٨٧ ساڵە لە کۆتایی ساڵەکانی تەمەنیدا زۆر بە کەمی لە ماڵ دەچۆ دەر بە هۆی ئەوەی کە دەست و لاقەکانی دەڵەرزی و زۆر بر زەحمەت دەیتوانی هەنگاو هەڵێنێت. تەنانەت کاتێک کەمێک جموجۆڵی دەکرد سەری لە گیژەوە دەهات. ئەو دەیگوت:" پێشدا من بەو شێوەیە نەبووم بیجگە لە پورتەگاڵ تەواو وڵاتانی ئەورووپایی و هەموو گۆشە و قوژبنێکی نۆروێژ لە گەڵ پێترا گەراوم. ئەو بۆ چەند ساتێک چاوی بریە وێنەیەک کە لە ژورەکەی هەڵاوەسرابوو کە رەسمی خۆی و خێزانی پێترا بوو کە لە نێو جەنگەڵێکدا ئەو وێنەیان کێشابوو. ئەو دەڵێت:" من و پێترا پلانی ئەوەمان هەبوو بچینە پۆلێن، بەڵام بە مەرگی پێترا تەواو ئەو پلان و بەرنامانەی کە دامنابوون گۆرانکاریان بەسەرهات . ئێستا تەنها لە گەڵ یادگارییەکانی شەو دەکەمەوە و هەمیشە ئەو پرسیارە ئاراستەی خۆم دەکەم کە بۆچی من هەمیشە لە سەفەر دابووم؟ هیچ وڵامێکی دروستم بۆ نەدۆزیوەتەوە .

لە گەشتەکانم زیاتر لە هەر شتێک لە ناسینی کەسانی دیکە جێژ و سودم بینیوە. ئەفکاری جیاواز لەوەی کە خۆم هەمبووە.

دروست لە رووبەرووی پەنجەرەی ماڵی یاکوبسێن رێگەی سەرەکی شەمەندەفەری لێیە و لەو هێلەوە لە شەو رۆژێکدا چڵ شەمەندەفەر تپەردەبن بەسەر ئەو رێگەیەدا. یاکوبسێن دەڵێت:" دەنگی تێپەربوونی شەمەندەفەر زۆر بیرەوەری دەخاتەوە بیر من. ئەو شەمەندەفەرانە منیان گەیاندۆتە تەواو دوونیا. من و براکەم کاتێک منداڵ بووین ئێواران سەعات دە چاوەرەی شەمەندەفەری ئۆسلۆ و هامارمان دەکرد و رۆژنامەی ئێوارانی ئەو رۆژەمان دەگەیاندە باوکمان چونکە ئەو خوی بە رۆژنامە خوێندنەوە گرتبوو. هیچ رۆژێک نەبوو کە بێ رۆژنامە شەو بکاتەوە . منیش هەر لە تەمەنی پێنج ساڵییەوە لە باوکم فێر بووم کە بخوێنمەوە. بیرکردنەوە لە ژیان، لە کێشە و ئاریشەکانی کۆمەڵگە و خەڵک ، ئارەزۆی نووسین زوو لە ناخمدا سەری هەڵدا. لە قۆناغی خوێندنم لە قوتابخانەدا بوومە ئەندامی دەستەی نووسەرانی رۆژنامەی قوتابخانەکەمان. لە رۆژنامەکەدا زیاتر سەبارەت بە قوتابی و ماموستاکانم دەنووسی و یان کاریکاتۆری ئەوانم رەسم دەکرد . لە دواناوندیدا بوومە دەستەی نوسەرانی رۆژنامەیەک بە ناوی Norgesgymnastik.

ئەو رۆژنامەیە ناوندی قوتابیانی دواناوندی سەرتاسەری نۆروێژ بوو. دوای ئەو وەک رۆژنامە نووسێک  دەستم کرد بە هاوکاری و نووسین بۆ گۆڤار و رۆژنامە کانی نۆروێژ . کاتێک دواناوندیم تەواو کرد بیرم لەوە دەکردەوە کە چ رەشتەیەک هەڵبژێرم، ببمە وێنە کێش یان نووسەر؟

سەرئەنجام یاکوبسێن دەچێتە زانکۆ ، بەڵام بەردەوام شێعری دەنووسی ،  شێعرەکانی بۆ هیچ رۆژنامەیەک بۆ بڵاوکردنەوە نەدەنارد. ئەو بریاریدابوو کە هەموویان خر کاتەوە بیانکاتە دیوانە شێعرێک . هیچ نووسەرێکی نەدەناسی ، بەڵام پەیوەندی لە گەڵ زۆر وێنەکێش هەبوو. ئەو بوو بە ئەندامی دەستەن وێنەکێشانی مودێرنیسم و هێندێک جاریش وێنەی دەکێشا. یاکوبسێن دەڵێت:" لە وێنەکێشاندا زۆر خەراپ نەبووم ، بەڵام لە کۆتاییدا گەیشتمە ئەو بریارە کە بەجێگەی وێنکێشان زیاتر دەتوانم هەستەکانم لە رێگەی ووشەوە دەرببرم."

لە قۆناغی زانکۆدا یاکوبسێن لە گەڵ کچێک ئاشنا دەبێت کە موزیسیەنە، هەر لە گەڵ ئەودا (( کۆمەڵەی ئەکادمی کۆر )) یان پێکهێنا. هەر لەو سەردەمەدا بوو کە موزیکی جاز هاتە نۆروێژ. یاکوبسێن حەزی بەو جۆرە موزیکە دەهات. ئەو دەیگووت کە ئاهەنگی شێعرەکانی من بەو جۆرە موزیکە زۆر نیزیکە،بەڵام موزیکی کەلاسیک زیاتر لە گەڵ ئیحساس و رووحیاتی من دەگونجێت. مووسیقی کەلاسیک لە مووسیقی جاز و مودێرن زیاتربەرفرەوانترە .

لە ساڵی ١٩٣٢ یەکەم کۆبەندی شێعرەکانی یاکوبسێن  بە ناوی ( زەمین و ئاسن ) بڵاو بووە. لە گەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو کۆبەندە شێعرییە ، یاکوبسێن نازناوی باشترین شاعیری پێبەخشرا بە هۆی ئەوەی کە دەتوانێت ئاریشە و کێشەی ژیانی شاری و پیشەسازی لە رێگەی شێعرەکانیەوە بە باشترین شێوە دەرببرێت. هەر لەو سەردەمەدا یەکێک لە رەخنەگرانی یاکوبسێن  بەناوی هارالد گرەیک دەنووسێت کە یاکوبسێن ئەو شاعیرەییە کە دوای سیگبیۆرن ئۆبسفلدێر و کریستۆفێر ئۆپپداڵ،  گەورەترین شاعیری نۆروێژییە کە شارستانیی پێشەسازی لە رێگەی شێعر دەهۆنێتەوە. لایەنێکی دیکەی شێعری یاکۆبسێن هێزی دەربرینییەتی. ئەو توانایی ئەوەی هەیە کە هەر ئەو شتەی کە دیتوویەتی یان تەجروبەی کردووە بە شێوەیەکی زۆر ماهیرانە لە شێعرەکانیدا وێنەی بکێشێت.

لەو کۆبەندە شێعرییەی یاکوبسێن هێندێک جار دەتوانیین کاریگەری شێعری رۆمانتیک لە ناو شێعرەکانیدا ببینین.

دووەمین  کۆبەندی شێعری یاکوبسێن لە ساڵی ١٩٣٥ بناوی ( قرەبالغ ) و سێیەمین کۆبەندی شێعری  ئەو بەناوی
( شەمەندەفەری رێگەی دوور ) لە ساڵی ١٩٥١ بڵاو بۆووە.

یاکوبسێن لە گەڵ داگریساندنی سیگارێک دەڵێت :" بۆچی دەبایە من شانزدە ساڵ چاوەرێ بکەم بۆ ئەوەی سێیەمین کۆبەندی شێعریم چاپ بکەم، چونکە وام بیر دەکردەوە کە ئێستا هەر ماومە و پێویستە پێبگەم. ئەمن لە بنەماڵەیەکدا هاتومەتە دوونیا کە تێکەڵاو بوونی منی لە گەڵ دوونیای دەرەوە سنووردار کرد بوو . دەبایە بچووبامە دەرەوە و زیاتر لە جیهان تێبگەیشتبامایە. ئەو جیهانە بێ رەحمەی کە ئێمەی دەورداوە، بەڵام بەداخەوە من  هیچی لێ تێنەدەگەیشتم. ئەگەرچی من لە قۆناغی منداڵیەوە  بیرەوەری تاڵم هەیە. ئەمن شارم بیر نەکردووە، جیاوازی چینیایەتی ، زیادبوونی حەشیمەت لە زۆربەی بنەماڵەکان، ئەو خانووە بچکۆلانەی کە  ئەو کرێکارانی کە لە دارستان کاریان دەکرد تێیادا دەژیان، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی سێل و ئەو بنەماڵانەی دوانزدە منداڵیان هەبوو و شەوان لە یەک ژووردا دەخەوتن. باوکم دوکتۆر بوو و نەخۆشەکانی چارەسەر دەکرد ، منیش ئەندامی  یەکیتی لاوانی حیزبی کرێکار بووم. دوایی بووە بەرپرسی رێکخراواەی لاوانی حیزبی کرێکار لە ناوچەی خۆمان، بەڵام من هەمیشە باوەرم وابوو کە ناتوانم ببمە سیاسەتمدارێکی باش . ئەمن شاعیرێکم و شێعر دەنووسم. ئەمن لە ساڵی ١٩٧٠ کە پێشەسازی بە شێوەیەکی سەر سوورهێنەر دەچۆ پێش ، زیاتر نیگەرانی دەکردم. پێشەوەچوونی پیشە سازی و زیادبوونی حەشیمەت نەتەنیا مەترسییەک بوون بۆ ژینگە و سروشت، بەڵکو فەرهەنگ و کوڵتوری ئێمەشی دەخستە مەترسییەوە. سروشت بەشێکی هەرە زۆری فیکر و بیری منی داگیر کردووە لە حاڵێکدا من هیچ کات شاعیرێکی رومانتیک نەبووم کە لە رووداوە تاڵەکان دوور کەومەوە. رۆمانتیک و وشە ئایینییەکان ئی سەدەی رابرددون. چۆنییەتی ئەو سەردەمە پێویستی بە ووشەی دیکەیە . ئەرکی ئێمە ئەوەیە کە دەبێ ئەو ووشانە بدۆزینەوە و بیخەینە ناو چوارچێوەی شێعرەوە. کارێکی قورسە ،بەڵام دەبێت لە شوێنێکەوە دەستپێبکەین.

چوارەمین کۆبەندی شێعری یاکوبسێن لە ساڵی ١٩٥٤ بڵاو بۆووە. لەو کۆبەندەدا شاعیر خەریکی دۆزینەوە شتەهایەکی نوێیە. لەو کۆبەندەشێعرییەدا تەنانەت شاعیر بە ناسنامە و بوونی خۆی شک دەکات. لە یەکێک لە شێعرەکان ئاماژە بەوەدەکات کە (( ئایا من رەگێکم لە ناو خاکدا یان لقێکم بە دەست باوە)).

پێنجەمین کۆبەندی شێعری بە ناوی (( هاوین لە ناو چەمەندا)) لە ساڵی ١٩٥٦ بڵاو بۆوە . لە کۆبەندە شێعرییەدا هەر وەک شێعرەکانی دیکە وێنەی جوان و سەرنچ راکێش بۆ خوێنەری شێعرەکانی دەنەخشێةێت.

یاکوبسێن دەڵێت:" لە کۆبەندی شێعری (( مەشقی نەفەس کێشان)) هەوڵمداوە کە خۆشەویستیم بە زەمین و ئاسمان کە ژیانی ئێمە ی لە ژێر رەکیڤی دایە دەرببرم . زەمینێک کە زۆر بێ رەحمانە هێرشمان کردۆتە سەری . لە کۆتا کۆبەندی شێعرییەکەم بە ناوی Nattåpent   بە روونی ئاماژەم پێداوە کە کوڵتوور و فەرهەنگی ئینگلیزی وئامریکایی ناسنامەی مێژوویی و نیشتیمانیی ئێمە دەخاتە مەترسی لە ناوچوون. ئێمە خەریکین ببینە هەرێمێک لە ئەمریکا. من تا کو کۆتا کۆبەندی شێعریم ،شێعری ئاشقانەم نەنووسیوە چونکە تەواو عەشقی من پێترا بوو. ئەویش هەمیشە لە لام بوو. 

خالێکی وەرچەرخان لە مێژووی رۆژهەڵاتی ناویندا

رۆژهەڵاتی ناوین  ,ئەم شوێنە کە بە یەکێک لە ئاڵۆزترین ناوچەکانی جیهان لە درێژایی مێژوودا دادەنرێت ، بەواتایا ئەگە چاوخشاندنێکی کورت بە مێژووی مرۆڤایەتیدا بخشێنین ، دەبینین کە ئەگەر تەواو ئەو ساڵانەی کە شەر و ئالۆزی تێدا نەبووە کۆکەینەوە لە دوو سەد ساڵ تێپەر ناکات .

گرنگی  و بایخی هەڵكەوتەی جوگرافیایی ئەم شوێنە وای كردووە هەرلەكۆنەوە شوێنی چاوتێبڕینی زڵهێزەکانی جیهان بێت .ئەم ناوچەیە  لە هەر قۆناغێکی جیاوازدا لە رەورەوی مێژوویی خۆیدا بۆتە گۆرەپانی مڵمڵانی زڵهێزەکانی دوونیا و خەڵکی ناوچەکە . بۆ نموونە پێکدادانی  جیاوازی ئایینەکان    لە هەرێمەدا لە پێش زاینەوە دەست پێدەكات و تا کو ئەمرۆش درێژەی هەیە ، بە هۆی ئەوە ی کە شوێنی سەرهەڵدانی سێ‌ لە هەرە ئاینە گەورە ئاسمانیەكانە ، هەروەها لەسەردەمی نوێشدا دوایی دۆزیینەوەی پترۆلێكی زۆر لەناوچەكەدا جاریكی دیکە و زۆر چڕتر لەجاران ناوچەكە روبەڕووی لێشاوی داگیر كاری وڵاتە زلێزەكان بۆتەوە .  ئەگەر خوێندنەوەمان هەبێت بۆ مێژوی نوێی ناوچەکە دەبینیین کە هەرلەدوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە ، وڵاتانی خاوەن هێز بە تەواو ئیمکاناتێک کە لە ژێر دەستیان دابوو کەوتونەتە دابەشكردنی ناوچەكەدا بە بێ خواست و ئارەزووی گەڵانی ناوچەکە. ئەو دابەشکردنەش  لەسەر بنەمای بەرژەوەندی ئەو وڵاتانە و دەرامەتە سروشتییەكانی ناوچەكە بووە کە لە دەرئەنجامدا چەندین دیکتاتۆر لە قۆناغە جیاوازەکان بە پشتیوانی ئەو وڵاتانە هاتونەتە سەر کار و خەڵکی ناوچەکەیان چەوساندۆتەوە  .لە ئاکامی هاتنە سەر کاری ئەو دیکتاتۆرانە  لەو ناوچەیەدا بۆتە هۆی ئەوە کە رۆژهەڵاتی ناوەراست لە هەر سەردەمێکدا جۆرێک لە توند و تیژی لێبکەوێتەوە ، هەروەها بەکارهێنانی  خەراپی دەستەڵاتیان بۆتە هۆی ئەوە کە خەڵکی ئەو ناوچەیە هەمیشە لە دڵەراوکە و ترس و شڵەژانی رووحیدا ژیان بە سەر بەرن . لە راستیدا هەموو ئەو دیکتاتۆرانەی کە بە خواستی رۆژئاوا هاتنە سەر کار وەک رۆبۆتێک وا بوون کە هیچ ئیختیارێکیان لە خۆووە نەبوو. تەنیا ئامانجی رۆژئاواش دەستراگەیشتنی بوو  بە سەرچاوە سروشتییەکانی ئەو هەرێمانە بە نرخێکی ئەرزان و قاڵکردنەوەی کاڵا جەنگییەکانی خۆی لەو بازارەدا .

ئەوەی من مەبەستمە لێرەدا ئاماژەی پی بدەم بە کورتی و دەبێ وەک خاڵێکی وەرچەرخانی مێژووی سەیر بکرێت، لە دەست چوونی کۆنترۆڵی ناوچەکەیە لە ژێردەستی رۆژئاوا کە بە مەرگی شا عەبدوللە گەیشتە لوتکە . من نامهەوێت بچمە بنج و بنەوانی شرۆڤەکردنی ئەو قەیرانانەی کە ناوچەکەی گرتۆتەوە و پێیدا تێپەر دەبێت ، بەڵام بە پێی ئەو خوێندنەوەی کە ماوەیەکی درێژە بۆ ئەو ناوچەیەم هەیە پێشهاتێکی باشی بۆ چاوەرێ ناکەم . بە گشتی پێشبینییەکانی من بۆ ئەم باردۆخە بەم شێویە:

·        بە نەمانی شا عەبدوللە ، شای سعودی وەک هێزێکی خاوەن پارەو رێبەری وڵاتانی عەرەبی ناوچەکە زیاتر ئالۆزی بە خۆیەوە دەبینێت، بە شێوەیەک کە ئاڵوگۆری جێگری شا عەبدوللە کێشەی تێدەکەوێت و دوور نییە لە ماوەی یەک ساڵدا شا سەلمان بن عەبدولعەزیز لە دەسەڵات نەمێنێت و ئەو رەوتە درێژەی دەبێت تا ماوەیەکی نادیار .

·        ئێران کە وەک زلهێزێکی ناوچەکەیە دێتە ئەژمار و بۆتە هۆی ئەوە ی کە هاوسەنگییەک دروست بێت لە ناوچەکەدا بەرانبەر  بە وڵاتانی عەرەبی، بە هۆی مەرگی شا عەبدوللە ئەو هاوسەنگییە لاواز دەبێت و دەبێتە هۆی مڵمڵانی زیاتری شیعە و سوننە لە ناوچەکەدا، دوریش نییە کە وڵاتانی عەرەبی بە پشتیوانی وڵاتانی رۆژئاوا جەنگێک لە نێوانیاندا روو بدات لە داهاتوێکی نیزیکدا, بە هۆی ئەوەی حوسییەکان لە یەمەن کە شیعە مەزهەبن دەسەلات دەگرنە دەست و ئەوەش دەبێتە هۆی ئەوە کە  کاریگەری هەبێت بۆ سەرشیعەکانی سعودیاش ،لە دەرئەنجامدا ئەوانیش بە پاڵەپشتی ئێران و شیعەکانی یەمەن جەنگێک دژی دەسەڵات سعودیا بەرپا دەکەن کە زیاتر لە جەنگێکی ناوخۆیی دەچیت.

·        بە هۆی مڵملانی دەسەڵات لە سعودیا ، باڵی توندرەویی ئیسلامی بە هێزتر دەبێت و دوور نییە کە دەسەڵات لە سیستەمی پاشایاتی بگەرێتەوە بۆ سیستەمی خەلیفە ، ئەو سیستەمەی کە ئێستا داعش پەیرەی دەکات ، لە ئەنجامیشدا داعش لەوانەیە لە گەڵ ئەو باڵەی سعودیا رێکبکەون لە بەرانبەر ئێراندا یەکبگرن .

·        ئاڵۆزییەکان لە سووریا زیاتر پەرە دەستێنێت و لە لایەن گرووپێک، بەشار ئەسەد لە ماوەی ئەمساڵدا دەکوژرێت و لە دەسەڵات نامێنێت.

·        لە ئاکامی پێکدادانی شیعە و سوننە وەک ئاماژەم پێدا کوردستانی سەربەخۆ لە دایک دەبێت، هەرچەندە ئێستا باشوری کوردستان بۆ سەربەخۆیی کۆسپی زۆری لە سەر رێگایە، بەڵام بە روودانی ئەو جەنگە ئەو کۆسپانە کەمدەبنەوە و یان نامێنێت.

Hvem er ezidiene?

                                                          Lalish  tempel i Kurdistan

Den kurdiske nasjonen er en av de eldste i Midtøsten. Den befinner seg i området vi kjenner som sivilisasjonens vugge. Ulike religioner i Kurdistan vitner om en urgammel historie. En av disse religionene er  ezdi, som kanskje er en av de eldste religionene i verden. Denne religionen har sine røtter i Mithra-religionen. De fleste ezidiene lever i to områder i det nordlige Irak (Sør Kurdistan); i Lalishdalen nord for Mosul, og i et område rundt høyfjellsplatået Jebel Sinjar sørvest for Mosul. Det bor også ezidier i Syria, Tyrkia, Iran, Russland og ellers i diaspora rundt om i verden. Det finnes ingen offisielle tall på den ezidiske befolkningen, men flere kilder opererer med tall over 2000.000.

Ezidiene har befunnet seg  mange år i de stedene..Mange muslimer og kristne beskriver ezidiene som satanister, men ezidiene selv aksepeterer ikke en slik definisjon. Stemplet som "vantro", har ezidiene vært utsatt for mange overgrep gjennom historien.

Ifølge historikere var ordet satanist en beskrivelse brukt om folk som fremdeles dyrket den gamle troen.

For ezidiene er ikke Satan en fiende av menneskeheten, men engelen nærmest Gud.

Noen historikere fører religionen tilbake til Yazid, sønn av Muawiyah, men ezidene selv avviser denne teorien.

.........

Historikeren Dr. Ali Sultani fra Øst-Kurdistan hevder at ordet ezdien har sitt utspring i de gamle religionene i Mesopotamia.

" Dette ordet viser til guden denne hellige religionen var knyttet til på den tiden i Mesopotamia. Hver religion hadde sin egen guddom som Gudinne, Guds natur osv. Folkene trodde på gudene og respekterte dem. "

Blant ezidiene har Mir høy rank og kan organisere det administrative og politiske livet i stammen. Jeg har hatt intervjuer med Mir om Yezidiene, han presenterte Shekhan by og ezidienes historie veldig godt, og understreket at ezidiene er en kurdisk folkegruppe.

Mir sier :

 "Etter at muslimer og kristne har bosatt seg her, ser vi ingen diskriminering mellom oss, og vi gleder oss sammen . Å være i en kirke av kristne, i en moske av muslimer eller i et tempel av ezidier viser at vi lever sammen i fred, og alle går til sine hellige steder i full frihet og fred.  "

Som vi har nevnt har ezidiene bosatt seg forskjellige steder i Midtøsten, og flest lever i Balochistan i Iran.

                                                                        Me and Mir

Dr . Ali sier:

 "ezidiene i Balochistan har på grunn av geografiske forskjeller en litt annen kultur enn ezidiene i Irak, men religionen er den samme."

Ezidisamfunnet er et lukket samfunn, det betyr at de ikke tillater andre mennesker å oppta deres religion eller gifte seg med dem. Ezidismen har ingen egentlige hellige skrifter, og har derfor ikke hatt det vernet mot muslimsk forfølgelse som gis til «bokfolk». Det finnes likevel skriftlige tradisjoner og håndbøker, hvorav noen er oversatt og utgitt på vestlige språk, heriblant Kitêba Cilwe (Åpenbaringen) og Mishefa Reş (Den svarte boka).

Ezidiene respekterer også de andre religionene, men de forteller aldri hemmelighetene i sin religion til andre .

Eezidiene tror at verden ble skapt av fire hovedelementer: vann, luft, jord og ild. Ezidiens hovedtempel ligger i Lalishdalen, 15 km fra Shekhan by. Alt etter sine finansielle muligheter foretar ezidiene pilegrimsreiser til Lalishtempelet hvert år. Selv om islamske styrende har vært motstandere av religionen, og på grunn av dette har drept mange ezidier har de beholdt sin religion, og beskyttet egen kultur. Saremi Kurd var den første som forsvarte sin egen stamme mot angrepene fra Shah Ismail Safavi. Sarem var den viktigste stammen til ezidiene på den tiden.

Dr. Ali sier :

 "Dette er nevnt av historikerne i Alem Aray Abasi og Alem Aray Shah Ismail-bøkene. Saremi Kurd var den første som forsvarte sin egen stamme mot angrepene fra Shah Ismail Safavi.

Folkemord mot ezidiene ble også begått under det Ottomanske rikets styre; ezidiske barn ble drept av ottomanske soldater og mange av mennene og kvinnene ble tatt til fange. Templer og andre ezidiske hellige steder ble brent.

Feiringene til ezidiene har blitt registrert i kalenderne til Mithra og -Zoroaster-religionene .

Det viktigste religiøse ritualet er en årlig pilegrimsferd til sjeik Adis grav i Lalish i de siste dagene i juli. Feiringen varer fire dager.

Ezidiene tror at dette var dagen sjeik Adi avslørte hemmeligheten til ezidismen til en utvalgt gruppe på førti personer. De respekterer dagen og på grunn av den faster mange i 40 dager. Fasting er ikke obligatorisk for alle ezidier, men det er obligatorisk for de åndelige og religiøse menneskene.

En dag før feiringen lager ezidiene bål om kvelden for å velkomme feiringen. De bruker olivenolje og en veke for å lage bål. De tenner bål over de hellige stedene inni og rundt tempelet. Deretter danser de på tradisjonell måte på Sjeik Adis gravsted.

I løpet av feiringen, spiller de musikk og danser rundt hellig vann (Kni Spi).

Etterpå lager tjenerne i tempelet mat til gjestene. De lager en tradisjonell mat som heter Smat, og de serverer gjestene frokost og middag .De slakter mange sauer og gir mat til fattige mennesker. Hver person som reiser til Lalishdalen, bør besøke hellige steder som gravmælene til sjeik Adi, Zemzem vannet og andre hellige personer og steder. Selv om denne feiringen er den viktigste for ezidiene, har de også andre feiringer i løpet av året, som høstfest, Cejna Cemaiya og vinterfest .

Alan sier:

" her er lalish tempel . Til Lalish tempelet kommer ezidier fra hele verden som pilegrimer. På hoveddøra er det en tegning av en svart slange, og inne i tempelet er det mange hellige steder, som sjeik Adis grav og Zemzem vannet som strømmer ut av en hule i tempelet" .

Feqir Shemo sier :

" Dette er sjeik Adis tempeldør. Hver ezidi som vil gå inn tempelet gir almisser. De går inn i tempelet for å utføre hajj og pilegrimsferd til sjeik Adis grav og andre hellige steder. De ber også til Gud i tempelet."

"Dette er vår feiring, og vi har kommet fra Shingal for å feire midtsommeren sammen med andre ezidier som har kommet fra diaspora rundt om i verden. Denne feiringen er en ezidisk og kurdisk fest, og vi har kommet hit for å be til Gud for alle martyrene som har blitt drept opp gjennom historien." (14. august 2007 ble det hittil alvorligste angrepet på ezidier gjennomført i Sinjarområdet sørvest for Mosul. Bombene drepte over 500 mennesker og såret enda flere).

"Menneskene som er ezidier og kurdere kommer hit for å utføre hajj. Alle ezidiene kommer hit fra forskjellige steder for å feire dagen sammen "

"Denne feiringen er festen vår, og jeg gratulerer alle ezidier med dagen,spesielt i Kurdistan og i kurdiske diaspora rundt om i verden.

Ifølge Spiross har ezidismen sin rot i manikeismen, og andre religioner som zoroastrisk tro, islam og kristendom har også påvirket den.

Ezidiene, som andre kurdere ble massakrert  av Saddam Husseins styrker. De fleste av dem måtte å flytte til andre steder, som Tyskland og andre land i Europa.

Ezidiene har kjente personer som Feleknas Uca. I 1999, 22 år gammel, ble hun valgt inn i Europaparlamentet til den femte av seks plasser for Partiet for Demokratisk Sosialisme.

Med det vellykkede kurdiske opprøret i det sørlige Kurdistan ble parlament og regjering etablert, og ezidiene kunne for første gang sende sin  representant til det kurdiske parlamentet.

............................

Norsk tekst

Alan Omarzada

Susan Foladi

کرانەوەی دوزەخێک بەرەو رووی خەڵکی رۆژهەڵاتی ناوەراست!!!؟؟؟؟

 لە و کاتەی داعش ناوچەیەکی بەرفرەوانی عێراقی خستە ژێر رەکیڤی خۆیەوە، راگەیاندنە ناوچەیی و جیهانییەکان بەشێک لە هەواڵەکانیان تایبەت کردووە بە رووداوەکانی ئەو باردۆخە کە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراستی گرتۆتەوە . هێندێک لەو هەوالانە راستەو خۆ یان ناراستەوخۆ گاریگەریەی دەخاتە سەر بینەر یان بیسەر . پرسیار ئەوەیە بۆ داعش لەو کاتەدا بەو هێزەوە سەر هەڵدەدا!!!!؟

بە بیرو باوەری من داعش لە دایکبووی ئەو رووداوانەیە کە ماوەیەکە ناوچەکە ی گرتۆتەوە، بەڵام داعش لە مێژە لەو ناوچەیەدا بوونی هەبووە و تشکیلاتێکی بەهێزیشی لە ناو ئەو نەتەوانەدا کە بە موسلمانی سونی مەزهەب دەناسرێن بنیات ناوێ . ئەوانە هاتوون تا رۆژهەڵاتی ناوەراست بۆ ١٤٠٠ ساڵ لەوە پێش بگەرێننەوە.

داعش لە پرۆسەیەدا تەنیا نییە، بگرە پشتیوانییەکی  شاراوەی بەهێزی نێودەوڵەتی لە پشتە ، هەر ئەو نەتەوە و دەوڵەتانەی کە دەستیان هەبوو لە بە دەسەڵات گەیشتی کۆماری ئیسلامی ئێران، ئێستا هەر ئەو دەوڵەتانەشن کە دەیان هەوێت بۆ کۆنترۆڵکردنی جڵەوی رژیمی ئێران، داعش بکەنە هێزێکی ناوچەیی لە رۆژهەڵاتی ناویندا.

بێ گومان ئەو شەرە تازە دەستیپێکردووە و سەرەتاییەتی! ئەوان هاتونەتە ناوچەکە بۆ ئەوەی بمێننەوە ، رۆژ بە رۆژیش هیز و دەستەڵاتیان بەرفراوانتر دەکەن،  ئەوەش بە هەڵخلەتاندنی ئەو گەنجە موسلمانانەی کە تەنیا بە ئیحساس بیر دەکەنەوە .

من لێرەدا نامهەوێت بچمەە بنچ و بنەوانی ئەو بابەتە، تەنیا دەمهەوێت بە کورتی ئاماژە بەوە بدەم کە کوردستان لە مەترسیدایە!!
  مە ترسییەک ئەگەر کورد یەکرێزی خۆی نەپارێزێت ئەوە رووداوی ماڵوێرانکەر رووبەرووی گەلی کورد دەبێتەوە . بۆ نموونە ئەگەر کورد بە تایبەت لە باشوور، ژیرانە مامەڵە لە گەڵ ئەو پێشهاتە سیاسیانە نەکات ، دوور نییە هەموو ئەو دەسکەوتانە کە بە خوێن بەدەست هاتوون ، لە دەست بدات.  کورد ئێستاکە هێزێکی ناوچەکەیە و نابێ ببێتە دار و دەستی وڵاتانی دراوسێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندی ئەو وڵاتانە.

 پێشبینی من بۆ ئەو رووداوانە ئەوەیە :

1.  دوژمنانی کورد ،ئێستاکە لەوەی کەرکوک جارێکی دیکە بخرێتەوە ژێر رەکیڤی خۆیان نا ئومێد بوون و ئێستاکە هەوڵەکانیان ئەوەیە کە ئەو ناوچەیە لە هەرێمی کوردستان داببرێن بە هەر شێوەیەک بێت، ئەگەر تەنانەت بیکەنە هەرێمێکی سەربەخۆش.

2. داعش ئێستا لە خۆ تەیارکردندایە بۆ هەر هێرشێکی لە نەکاو، دوور نییە ئەو هێرشە لە نەکاوە بۆ سەر کوردستانیش بێت.

 3. توند و تیژییە تایفی و ئایینی پەرە دەستێنێت و دوزەخێک بە رەو رووی خەڵکی ئەو ناوچەیەدا دەکرێتەوە.

4. لە ئەگەری بەردەوامبوونی ئەو توند و تیژییانە ، وڵاتانی ناوچەکەش پەلکێشی ئەو شەڕە دەکرێن.

گەلی کورد چ بکات:

1. دەبێت یەکریزی خۆیان پتەوتر بکەن، ئەگەر بکرێت بۆ ماوەیەک دەست لە هەموو دژایەتییەک دژ بە یەک هەڵگرن. یان گۆنگرەی نەتەوەیی هەرچی زوتر زیندووکرێتەوە و هێلی سوور بۆ دژایەتییەکانی ناوخۆیان دیاری بکەن.

2. ئەگەر مومکینە پارتی دێموکراتی کوردستان لە گەڵ یەکێتی نیشتیمانی کوردستان پەیمانێکی ستراتیژی نوێ ببەستنەوە و لە یەک بەرەدا خەباتی خۆیان درێژە پێبدەن تاکو لەو قەیرانانە رزگاریان دەبێت و تووشی شەری ناوخۆیی نەهێننەوە.

3. پێ یە دە ، دەبێت واز لە سەرەرۆی بێنێت و رێگە بە پارتەکانی دیکە بدات کە بەشدار بن لە بریاری سیاسی رۆژئاوای کوردستان و پەیوەندییەکی توند و تۆلیش لە گەڵ پارتەکانی باشوور ببەستێک، چونکە زۆر دوور نییە کە ئەو پارچەیە لە ئەگەری سەربەخۆی باشوور پەیوەستی ئەو بەشە بکرێت. 

ئێوە هەن کەواتە منیش هەم!!

لێکۆڵەرێکی مرۆڤناس، ویستی کۆمەڵێک منداڵ لە ئەفریقا بخاتە ژێر لێکۆڵینەوە و بۆ ئەم مەبەستە یاریەکی پێشنیاری ئەو منداڵانە کرد. ئەو سەبەتێکی پڕ لە میوەی جۆراوجۆری لە ژێر دارێک داناو و پێی گووتن: " هەر کەس لە ئێوە زووبگاتە ئەو سەبەتە، ئەوا یاریەکە دەباتەوە و سەبەتە پڕ لە میوەکەش دەبێتە ئی خۆی." کاتێک فەرمانی دا کە راکەن، دیتی هەموو منداڵەکان دەستی یەکیان گرتووە و هەموویان بە بەخاردان  و بە خۆشحاڵیەوە دەچنە لای سەبەتەکە. کاتێک گەیشتنە وێ، هەموویان پێکەوە لە دەوری سەبەتە پڕ لە میوەکە دانیشتن.  لێکۆلەرەکە سەری سورما و پرسیاری لێکردن و گوتی :" ئێوە دەتانتوانی بە تەنیایی بگەنە سەبەتەکە و سەرکەوتنتان بەدەست هێنابایە، بۆچی ئەو کارەتان نەکرد." هەموو منداڵەکان تێکرا بە زمانی خۆیان وڵامیان دایەوە :" ئۆبۆنتۆ" ، بەو مانایە کە چۆن دەتوانین من خۆشحاڵ بم لە کاتێکدا کەسانی دیکە نارەحەتن. 

ئۆبۆنتۆ لە قامووسی ژۆسا بەو مانایەیە کە ئێمە هەین  کە واتە من هەم.

Å drukne i en myr av vaner og skikker

Tradisjonalisme betyr at en aksepterer gamle skikker og kulturer uten å tenke og vurdere hvilke av dem som er positive eller negative. Det vil si at individet aksepterer tradisjonen og følger den ukritisk, kun fordi foreldrene og stamfedrene deres gjorde slik i gamle dager.

Viljen til å akseptere den gamle troen og de gamle tradisjonene kan kanskje være der fordi noen av menneskene ikke klarer å tenke utenfor de gamle tankemønstrene. De har en tendens til å frykte forandring og aksepterer derfor det eksisterende status quo. Et av de viktigste eksemplene på denne feilslutningen  er problemet  med at folk er vant til å gjenta visse handlinger og handlingsmønstre ukritisk. Selv om de vet at atferden ikke er riktig og akseptabel, gir de seg selv en lisens/tillatelse til å  repetere atferden fordi de tror at de har rett.

Denne feilslutningen ligger til grunn for mange av de vanskeligste og mest innflytelsesrike faktorer som vaner, sosiale normer og verdier som former samfunnet. Tradisjonen i seg selv er ikke stygg og ubehagelig, men tradisjonalistiske feilslutninger oppstår når en gruppe  har oppfattet feilene i disse skikkene  og gamle kulturene, men likefullt fortsetter på samme måte og prøver ikke å forandre seg. Den eneste grunnen til at de fortsetter å følge de gamle og feilaktige tankemønstrene, er at de ønsker å fortsette stamfedrenes skikker.

Når de fortsetter de gamle og feilaktige vanene, skaper de problemer for samfunnet.  For eksempel  bor noen av disse menneskene i moderne samfunn, men de vil leve etter gamle regler og skikker,  uten å tenke på at samfunnet har forandret seg. De bør endre seg selv også.

 Et annet eksempel som jeg har opplevd, er i forhold til livsstilen som enkelte av innvandrerne og flyktningene, som har bosatt seg her i Norge. Noen av dem lever etter samme skikker og kultur som de hadde i hjemlandene sine, uten til  å vurdere det positive og negative i disse kulturelle trekkene. Dersom en motsetter seg meningene deres eller vanene og skikkene deres, regnes man som en som ikke har verdier og etikk. Noen innvandrere og flyktninger tenker dessverre generelt sånn.  For eksempel er jeg kurdisk og  kjenner derfor godt  kurdiske skikker og kurdisk kultur. Til tross for at noen av de kurdiske kvinnene jobber med kvinners rettigheter i kvinneforeningene her i Norge, klarer de ikke å gå utenfor sine skikker. De er fastlåst i en feilaktig kulturell ond sirkel.  Mange av menneskene som jobber i kvinneforeningene tilhører den gamle generasjonen, og de ønsker ikke å integrere seg i det moderne samfunnet. Barna og medlemmene deres tilhører en annen generasjon. De unge menneskene ønsker å integrere seg, men de kan ikke på grunn av de menneskene som holder fast ved gamle skikker.

De kan heller ikke utnytte de mulighetene som de har her i Norge. Selv om flere av menneskene og familiene vil integrere seg i det moderne samfunnet,  tør de ikke gå ut av frykt  for baktaling og utstøtelse  fra de andre i sin egen folkegruppe.

Jeg kan si at de menneskene som holder på den gamle troen, og de som også frykter baksnakking fra andre, kommer aldri til å kunne integrere seg i det moderne samfunnet. I deres samfunner har man opplevd mye dårlig mot kvinner, som undertrykkelse og vold i religionens, skikkenes og familieærens navn.

Etter min mening kan man vurdere situasjonen og kulturen sin i lys av det moderne samfunnet. Personen kan gi slipp på gamle eller feil skikker og tradisjoner for å kunne  bedre familiens situasjon  og integrere seg i det moderne samfunnet .

Alle bør forstå at reglene som organiserer samfunnet og familien forandrer seg hele tida. Hvis de eldre menneskene ikke vil integrere seg i det moderne samfunnet, kan den yngre generasjonen få lide.

av. Alan Omarzada

وزەدەرمانی ( رەیکی )

                                 

                                             http://www.youtube.com/watch?v=zdv7fh7Fygc

آیا ریکی عرفان است یا تکنیکی برای درمان ؟ هم يک هنر شفا و طب مکمل است و هم يک روش و مسير پيشرفت معنوی است. برخی فقط روی يکی از اين دو مورد تمرکز می کنند به گونه ای که بعضيها اون رو فقط به عنوان يک روش انرژی درمانی ...

ريکی چیست؟

ريکی به مفهومی که در اينجا از اون استفاده می شه، هم يک هنر شفا و طب مکمل است و هم يک روش و مسير پيشرفت معنوی است. برخی فقط روی يکی از اين دو مورد تمرکز می کنند به گونه ای که بعضيها اون رو فقط به عنوان يک روش انرژی درمانی و بعضی هم اون رو فقط به عنوان يک راه معنوی تدريس می کنند که شکی نيست هر دو و هر کدام از آنها ريکی است.

در غرب و جا هايی که ريکی از غرب وارد آنها شده (اکثر کشورها) به ريکی بيشتر به عنوان يک سيستم انرژی درمانی نگاه می شه و ارزش "اصول ريکی" و مراقبه ها زياد درک نمی شد و حتی سمبلهای ريکی که به عنوان ابزاری برای شاگردان نوآموز هستند و اوسويی (بنيانگذار ريکی) اون رو به شاگردانی که کار با انرژی براشون سخت بود و وقت تمرين نداشتند می داد تا برای اوايل کار بتونن انرژيشون رو بيشتر و بهتر متمرکز کنند رو جزو اصلی ريکی می دونستن و حتی سعی در مخفی نگه داشتن و تقدس دادن به اونها می کردند.

از طرف ديگه اصطلاح ريکی برای انرژی که تمام اطراف ما رو گرفته و يکی شدن با اونهم به کار می ره و نبايد اين دو کاربرد رو زياد با هم اشتباه کرد. لازم به ذکره که Reiki از Rei و Ki تشکيل شده که Rei يعنی "جهانی"، "کائناتی" و "الهی" و Ki يعنی روح و انرژی (نيروی) حياتی (معادل "چی" در طب چينی و "نا" يا "رمق" در طب سنتی ايرانی و Vital force در همئوپاتی)

پس می شه ريکی رو انرژی حياتی کيهانی يا انرژی الهی ترجمه کرد و يا آنطور که برخی می گويند "انرژی نيروی حياتی که زندگی را می سازد". اين دو حرف ژاپنی در کنار هم مفهوم يکی شدن روح و انرژی ما با روح و انرژی جهان هستی را می رسانند .

ريکی در تمام سطوح از جمله سطوح مختلف جسمی، روحی و احساسی کار می کنه و به نظر می ياد شبيه همون چيزيه که در گذشته های دور در اسلام، مسيحيت، بوديسم، شينتوييسم و هندوييسوزە دەرمانی ، رەیکی