٩٢ کەس قوربانی رق و کینە و دەمارگرژی لاوێک

ژمارەی کوژراوانی  رووداوەکانی دوێنێی نۆروێژ گەیشتە ٩٢ کەس. ٧ کەسیان لە ئاکامی تەقینەوەکەی ناوندی شاری ئۆسلۆ و ٨٥ کەسیش لە ئاکامی تەقەکردنی لاوێکی ٣٢ ساڵە لە دورگەی ئوتۆیا.

ئێوارەی دوێنێ لاوێکی نۆروێژی لە جڵ و بەرگی پۆلیسدا تەقەی لەو لاوانەکرد کە ئەندام بوون لە پارتی سوسیاڵ دێموکراتی نۆروێژ کە بۆ گەشت و بەسەربردنی کاتی هاوینەیان چوبونە دورگەیەکی ئەو وڵاتە. زۆریەک لەو لاوانە لە ترسی تەقەی ئەو کەسە خۆیان خستە ناوی ئاوی دەریاوە بۆ ئەوەی گیانیان بپارێزن، بەڵام بە پێی راپۆرتی پۆلیسی نۆروێژ زۆریان بەو هۆیەوە خنکاون.

سەرۆک وەزیرانی نۆروێژ Jens Stoltenberg  کاتژمێر ٨ی بەیانی ئەمرۆ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی دا گوتی: نۆروێژ لە جەنگی جیهانی دووەمەوە تا کو ئێستا کارەساتێکی لەو شێوەیەی بە خۆیەوە نەدیتووە. بەرێزیان، ئەو رووداوەی بە کارەساتێکی دڵتەزێن و سەرسورهێنەر لە قەلەمدا. ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا کە دورگەی ئوتۆیا بەهشتی وڵاتی نۆروێژە ،بەڵام ئێستا بۆتە قەسابخانە و جەهەنەمێک بۆ گەنجەکانی ئێمە. هەروەها سەرۆک وەزیرانی نۆروێژ جەختی لە سەر بەرەوپێشبردنی پرۆسەی دێموکراسی لە وڵاتەکەی کردەوە و گوتی: ئەو جۆرە کردوە ترسەنۆکانە پێش بە هەوڵەکانمان لە پێناو گەشەسەندنی بیری ئازادی ودێموکراسی ناگرن و چۆکمان پێدانادەن.

پۆلیسی نۆروێژ کەسێکی تاوانباری بەو کردەوانە  بە ناوی Anders Behring دەستگیر کردوە، ناوبراو کەسێکی ناسراوە بە دژی پەنابەر و موسلمانان. لە وێبسایتەکەیدا، ئەو چەندین جار رەخنەی توندی سەبارەت بە دانی مافی پەنابەری بە موسلمانان ئاراستەی حکومەتی نۆروێژ کردوە ، سەرەرای ئەوش نارەزای خۆشی دەربارەی هەوڵەکانی وڵات سوئید بۆ پێکەوەژیانی ئاشتیانەی موسلمان ومەسیحی نەشاردۆتەوە ورەخنەی خۆی ئاراستەی بەرپرسانی ئەو وڵاتەش کردووە.

دفاع مشروع ملت کورد در مقابل ظلم و بی عدالتی حاکمان جور و ستم

جنگ با همه زشتی‌هایی که دارد و نفرت و خشم انسانیت را برمی‌انگیزد، گاهی زیباست،  مخصوصا وقتی کە بر آمدە از وجدان بیدار مردمی باشد کە در مقابل ظلم و جنگ نابرابری کە بر ایشان روا می دارند بایستند واین جنگ در درون خود وقایعی دارد که جمالش را افزون می‌کند. دفاع ملت کورد خارج از این محدودە نیست، چون کردها در طول تاریخ مظلوم واقع شدەاند و هیچ مدرکی دال بر جهانگشایی ملت کرد نبودە و سرزمین هیچ ملتی را تا بحال از هیچ قومی غصب و اشغال نکردەاند، بلکە همیشە این دشمنان ملت کرد بودەاند کە با زور و جنگ و خونریزی کردستان را بە خاک و خون کشاندەاند و روستاها و شهرهایشان را با خاک یکسان کردەاند، جدا از این همە بی شرمیهای حکومتهای غاصب کردستان در قرن اخیر، وقاحت را بە این حد رساندند کە برای نابودی  ملت کرد ازاستفادە و بکاربردن پلیدترین جنگ افزاهای شیمیای و میکروبی بر علیە کردها هم  دریغ نورزند ، جدا  ازاینکە صدام و خمینی از جینوساید ملت کورد نیز اباهی نداشتند، قتل و عام کردها در روستای قارنە در ایران و زندە بگورکردن یکصد و هشتاد و دو هزار نفر در عراق، نمونە بارز نسل کشی ملت کرد است کە توسط حاکمان خونخوار وقت حاکم بر کردستان انجام گرفت. من با هرگونە خشونت و ظلم و تعدی مخالفم، ولی اگر حکومتهای مرکزی تورکیە ، ایران ، سوریە وعراق هیچ راهی را برای صلح و گفتگو نگذارند و همە راها را ببندند، بعد با همە توان و قدرت نظامی کە دارند بە جنگ در مقابل ملتی بدون اینکە هیچ جنگ افزار و سلاح پیشرفتەای داشتە باشند بپردازند، راهی جز دفاع از حق خویش را نمیتوان از چنین ملتی انتظار داشت.برای همین بە صراحت میتوانم بگویم کە: جنگ مقدس نیست، اما دفاع در مقابل ظالم مقدس است. جنگ نکبت است اما دفاع نعمت است.جنگ بدبختی است، اما برای ملتی که پایداری می‌خواهد دفاع خوشبختی است.جنگ سیاهی است، اما دفاع روشنایی و نور است.جنگ تباهی است، اما دفاع از آرمان‌ها فلاح و رستگاری است.جنگ مرکب مرگ است، اما دفاع از ارزش‌ها سفینه نجات است.جنگ بی‌خانمانی است، اما دفاع ایمان به خانه و کاشانه است.جنگ نفرت است، اما دفاع محبت و همدلی است.جنگ تلخ است، اما دفاع شیرین است.جنگ ذلت است، اما دفاع عزت و سربلندی است.جنگ نامردی نامردان است، اما دفاع جوانمردی مردان است.جنگ فتنه است، اما دفاع رفع فتنه است.جنگ خرابی و ویرانی است، اما دفاع الفبای آبادانی است.جنگ وسیله زورگویی مستکبران است اما دفاع تنها راه رهایی مستضعفان است.جنگ ضدانسانیت است اما دفاع عین انسانیت است.جنگ خصلت حیوانی است اما دفاع ارزش انسانی است.جنگ روایت وحشیگری است اما دفاع روایت انسانیت است.جنگ مظلوم‌کشی است، اما دفاع تحقیر ظالم است.جنگ توجیه ندارد، اما دفاع توجیه‌پذیر است.جنگ ناحق است، اما دفاع حق است.جنگ شقاوت است، اما دفاع سعادت است.

جنگ وحشیانه است، اما دفاع منصفانه است.جنگ انسانیت را به مسلخ می‌برد، اما دفاع انسانیت را معنا می‌دهد.جنگ شرارت است، اما دفاع دفع شرارت است.جنگ حیله و نیرنگ است، اما دفاع صداقت و صفاست.جنگ حربه نانجیبان است، اما دفاع روش نجبا است.جنگ چهره‌اش زشت است، اما دفاع زیبا و دلرباست.جنگ برآمده از نفس است، اما دفاع برآمده از وجدان است.جنگ ناقوس شوم است، اما دفاع نوای جان است.جنگ ظالمانه است، اما دفاع عادلانه است.جنگ فاقد دلیل است، اما دفاع هزاران دلیل دارد.جنگ، جنگ را به دنبال دارد، اما دفاع دنباله‌اش صلح است.جنگ تجاوز است، اما دفاع دفع تجاوز است.جنگ شر است، اما دفاع خیر است.جنگ حریم‌شکنی است، اما دفاع حفظ حریم است.جنگ گمراهی است، اما دفاع هدایت است.جنگ یعنی کشتن، اما دفاع یعنی حیات.جنگ حکم نفس است، اما دفاع حکم عقل است.جنگ شرافت ندارد، اما دفاع عین شرافت است.جنگ توطئه است، اما دفاع بیداری در برابر آن است.جنگ هوی و هوس است، اما دفاع تکلیف و وظیفه است.جنگ تعدی به حقوق دیگران است، اما دفاع حفظ حقوق ملت است.جنگ تحمیل به ملت‌هاست، اما دفاع انتخاب ملت‌هاست. جنگ ضداخلاق است، اما دفاع ارزش اخلاقی است.

 ما ملت کرد با فریادی بلند به دنیا می‌گوییم: کە ما می خواهیم صلح و صفا و آزادی باشد. در طول تاریخ مبارزە ما برای آزادی و دیموکراسی  وعدالتخواهی بودە نە تنها برای ملت کرد ، بلکە برای همە ملتهای کە در جغرافیای کردستان و کشورهای کە بخشی از کردستان در آن واقع گشتە است.

برای خنثی کردن نقشە و اهدافهای شوم  دشمنان ملت کردستان، ملت کرد در این برهە تاریخ باید پیش از هر زمانی اتحادشان را مستحکمتر سازند و اجازە بە هیچ کشور وملتی ندهند کە دستاوردهای ملت کرد را کە با خون خویش بدست آوردەاند از آنها بگیرند و باید در مقابل ظالمان ایستاد و تا بدست آوردن تمام حق وحقوق خویش از هیچ فداکاری و جانفشانی دریغ نورزند چون دفاع در مقابل ظلم حق مشروع هر ملتی است.

جۆرەکانی بێ شعوری

بەشی چوارەم:

نەخۆشی بێ شعوری لە رووی فەرهەنگیەوە ، زۆر رووی کەسانی بێ شعور دەردەخات، بەڵام بەداخەوە ئەو سەرچاوانەی کە سەبارەت بە بێ شعورەکان نووسراون تەنیا بێ شعوری تەواو عەیاریان بە ئێمە ناساندووە، لەم بەشەدا جۆرێک لە بێ شعوریتان پێ دەناسێنم بەو هیوایەی بتوانم لە بابەتەکانی دیکە تیشک بخمە سەر هەموو جۆرەکانی دیکەش.

بێ شعوری کۆمەڵایەتی یەکێک لەو جۆرە بێ شعورانەیە کە زۆر کەم قسەی لەسەر گوتراوە و نوسراوە، چونکە ناسینی ئەم جۆرە بێ شعورە زۆر ئاستەمە نسبەت بە بێ شعورەکانی دیکە.یەکێک لە هۆکارەکانی ئەوەی کە ئێمە ناتوانین ئەم جۆرە بێ شعورە زوو بناسین ئەوەیە کە ئەو بە زیرەکی خۆی ئەدای مرۆڤە نۆرماڵەکان دەردێنێت. ئەوان بە زیرەکی خۆیان لە پشت ئاداب و نەریتی کۆمەڵایەتیەکاندا دەشارنەوە.

لێکۆڵینەوەکانی دوکتۆر خاویێر ئەوە دەردەخات کە کۆبونەوە و داوەتی خزم و کەسانی ناسیاو باشترین بارو دۆخ بۆ بێ شعورەکانی ئەم جۆرە دەرەخسێنێت، بە تایبەت ئەو داوەتانەی کە پورو مام و خاڵ و...هەموو کەسانی خزم لە دەوری یەک کۆدەبنەوە بۆ ئەوەی دوای ٢٥ ساڵ یەکتر ببینن . ئەم جۆرە داوەتانە لە ئاکامی بڕیاردانی یەک یان دوو بێ شعوری بێکارە کە گەیشتونەتە ئەو نەتیجەیە کە خزمان دوای ئەو هەموو ساڵە لە دەوری یەک کۆکەنەوە. هەمووشیان دەزانن کە خزمان دوای ئەو هەموو ساڵە بۆ لە دەوری یەکتر کۆ نەبوونەتەوە، بەڵام هیچکام غیرەت و شەهامەتی ئەوەیان نییە کە هۆکارەکەی دەرببرن، دوای ئەوەی کە هفتا یان هشتا کەس کە هیچ خاڵێکی هاوبەشیان نییە بێجگە لە رق و کینە ، ئەوە پێکەوە کاتی پشوەکانیان بە شێوەیەکی زۆر نارەحەت و ناخۆش دەبنە سەر بۆ ئەوەی هەستی بەهێزبوون بەو دوو بێ شعورە کە بەرنامەی ئەو داوەتەیان دروستکردوە بدەن.

نمونەیەکی دیکە لەو بێ شعوریە ئەو کاتە دەردەخرێت کە جەژنی سەری ساڵ یان  جەژنی لە دایکبوونێک بۆ کەسێک بەرێوە دەبن ، بۆ نموونە :کەسێک کە زۆر حەزی لێیە کە جەژنی لە دایکبوونی بۆ دایک یان باوکی بگرێت و لە تەواو خزم و کەس و کاریش چاوەروانی هەیە کە لەو رێ و رەسمەدا بەشدار بن ئەگەر لە وڵاتێک یان شارێکی زۆر دوریش بن. ئەگەر ئەو کەسە نەهات ئەوە لە کاتی بەرێوەبردنی رێ ورەسمەکە بە دەنگی بەرز هاوار دەکات و دەڵێت: ئەی کە چەن خۆش بوو فلان کەسیش لێرا بایە.ئەوانە هەموو نمونەی کەلاسیکی بێ شعورین، بێ شعورێک کە میوانداریەکی ئاوا رێک دەخات، کەسانی دەورو بەری ناچار دەکات کە ئەو کارانەی  کە بە زەوق و لە بەرژەوەندی ئەودان ئەنجام بدرێن، لە راستیدا بە دوای سەڵماندنی هێز و قودرەتی خۆیەتی.

لەو جۆرە رێ و رەسمانەدا ئەگەر کەسانی دەورو بەری بە قسەی خۆش ئامادەی هاوکاری نەبوون ئەوە بە هەرەشەکردن یان فشار خستنە سەریان ناچاریان دەکات مڵ کەچ کەن. بۆ نمونە بێ شعورێک، ئێوە بەو شێوەیە ناچار دەکات کە لە جەژنی لە دایکبوونی باوک یان دایکی بەشدار بن و هەمووشیان ناچار دەکات کە پوڵ و پارەکەیان دانێن بۆ ئەوەی کادوێک زۆر باش بۆ پێرە پیاوێک لە لاقی لە سەر لێوی گۆریەتی بکرن. ئەگەر کەسێک ئەو کارە نەکات  لۆمە و سەرزەنیش دەکرێت.ئەگەر ئەو کەسە بەتەنیاش کادوێکی بۆ هێنابێت.

بێ شعوری کۆمەڵایەتی بۆیە دەتوانێت پێشرەفت و بەرەو پێشەوە بچێت چونکە قوربانیەکانی بێ شعوری کۆمەڵایەتی بە حەز و خۆشەویستی خۆیانەوە مڵ بۆ ئەو کارەی وان رادەکێشن و بارو دۆخەکە تەحمموڵ دەکەن. هۆکارێکی دیکەی بەرەو پێشەوەچونی بێ شعوری کۆمەڵایەتی ئەوەیە کە زۆریەک لە کەسەکان ئەوەیان پێ قەبوڵ ناکرێت کە لەگەڵ بێ شعورێک هەڵس وکەوت دەکەن چونکە لەوانەیە هەست بە بچوکبونەوە بکەن و یان لە ترسی ئەوەی هەستی بەرانبەریان بریندار کەن ، سەرەرای ئەوە زۆر کەسی نۆرماڵ و ئاسایی تاقەتی ئەو کێشە و دەردەسەریان نییە کە لە گەڵ کەسێکی بێ شعور خۆیان دەرگیر کەن. ئاکامی هەموو ئەو شتانە دەبێتە هۆی ئەوە کە بێ شعوری لەو جۆرە زۆرتر لە کۆمەڵگادا رەگ داکوتێت و بارودۆخی بێ شعورەکانی لەم چەشنەش باشتر جێگیر بێت.

ماهییەت و هۆکارەکانی بێ شعوری

بەشی سێیەم:

ئەگەرچی دوو بێ شعور لە ژێرچارەسەری و دەرمان دابن بە مەبەستی دوورکەوتنەیان لە نەخۆشیەکەیان، لەوانەیە سەبارەت بە پێناسەی نەخۆشیەکەیان رای جیاوازیان هەبێت ئەوە شتێکی سروشتییە، بەڵام هەر دووکیان لە سەر ئەوە کۆکن کە بێ شعورن و دەتوانن بیر و را ئاڵوگۆر بکەن. هۆکار و خاڵی لێکچو لە ناو بێ شعورەکان  زۆرن کە ماهییەتی بێ شعورەکان پێکدەهێنێت.

بێ شعورەکان نابێت سەبارەت بە بێ شعوریان لۆمە بکرن و لە کۆمەڵگە دوور خرێنەوە، بەڵکو دەبێت دەرمان بکرێن بۆ ئەوەی لەو نەخۆشیە دوور کەونەوە.

زۆر کەس ئەو نەخۆشیە لە رێگەی  دایک و باوکی دیگرێتەوە، هێندێک کەسیش خۆی تووشی ئەو نەخۆشیە بووە چا چ ژن بێت یان پیاو کاتێک دەچنە ناو پرۆسەی ژیانی هاوبەشەوە یەکتر دووچار دەکەن. بێ شعوری وەک ڤایرۆسێک وایە کە ئیمکانی گرتنەوەی کەسێکی دیکە بەو ڤایرۆسە زۆرە.

زۆر کەس حەز دەکەن بێ شعور بمێننەوە، چونکە لەو رێگەوە زوتر دەگەنە مەبەست و ئارزوەکانیان.

بۆ نموونە رۆژنامەنووسێکی تازەکار لە سەرەتای دەست بەکار بوونی زۆر رێز لە خۆی و دەوروبەری دەگرێت،بەڵام کاتێک ناوی دەرکرد ئەوە خۆی لێدەگۆرێت بۆ ئامادەکردن و وەرگرتنی هەواڵێک چەند کەس ژێر پێ دەخات بۆ ئەوەی یەکەم کەس بێت کە ئەو هەواڵە وەردەگرێت.

کەسێکی بێ شعور هەوڵدەدات کە بە زاڵبون بە سەر کەسانی دیکە کارەکانی خۆی بە وان ئەنجام دات، ئەو هیچکات کێشەیەک بۆ خۆی چارەسەر ناکات، بەڵکو تەنیا کارێک کە لە دەستی دێت ئەوەیە کە کێشە و ئاریشەکانی خۆی بە  بخاتە ئەستۆ و کەمکاری کەسانێکی دیکە.

بە کورتی:

·        کەسانی بێ شعور حەز دەکەن کەمکاری وهەڵە و شکەستەکانی خۆیان بخنە ئەستۆی کەسانی دیکە.

·        لە کار و باری کەسانی دیکە خۆتێهەڵدەقوتێنن.

·        لە هەڵە وشکەستی خەڵکانی دیکە خۆشحاڵ دەبن، چونکە دەتوانن لەو رێگەوە پاساو بۆ شکەست وهەڵەکانی خۆیان بێننەوە.

·        جۆرێک مامەڵە وهەڵس وکەوت دەکەن کە وادەزانن خەڵکان و کەسانی دەوروبەریان قەرزداریانە.

·        جۆرێک یارمەتی کەسانی دیکە دەدەن، کە کەسی بەرانبەریان هیچکات داوای یارمەتیان لێ نەکاتەوە.

·        بێ شعورەکان باوەر بەخۆبویان زۆر زیاترە لە کەسانی نۆرماڵ. بۆ نمونە  ئەگەر مەلەکەی بریتانیا بۆچاودێری زیندانیانی وڵاتەکەی سەردانی یەکێک لە زیندانەکان بکات، ئەگەر رێگەی کەوتە ژوری کەسێکی بێ شعور ، ئەوا ئەو کەسە زۆر خۆشحاڵ دەبێت و دەڵێت کە مەلەکە خۆی تایبەت بۆ سەردانی من هاتووە.

بێ شعورەکان:

·        زۆر لە خۆ رازین.

·        باوەریان وایە کە لە لایەن خوایەوە ناردراونە سەر عەرز و بونەوەرێکی دەگمەنی خوان.

·        بیر ورایان وایە کە لە لایەن خواوە وحی و ئیلهامیان پێیە و هەر کەسێکیش کە پێچەوانەی بیر و بۆچونی وان بجۆڵێتەوە سەزا دەدرێن.

·        لە خەرجکردنی پول وپارەی خەڵکانی دیکە پسپۆرن.

·        هەر کارێک یان بابەتێک کە بروژێندرێت ئەوا خۆ تێهەلدەقوتێنن و وا نیشان دەدەن کە ئاگاهیان بە سەر هەموو شتێک دا هەیە.

·        عاشقی ئەوەن کە کارێک بکەن کە کەسانی دەوروبەریان وەک مار پێچ بخۆن.

·        باوەریان وایە کە ئەوان هەرگیز هەڵە ناکەن.

·        هەمیشە کەسێک دەدۆزنەوە کە هەڵەکانی خۆیان بخنە ئەستۆی ئەو.

·        چاوەروانی ئەوەیان هەیە کە ئەگەر ناپەرسترێن، بەڵام دەبێت زۆر بە جوانی پێان هەڵبگوترێت.

·        باوەر بەخۆ بوونی خۆیان بە بچوکردنەوە و بێرێزیکردن بە خەڵکانی دیکە بە هێز دەکەن.

بێ شعورەکان دەتوانن کەسانی دیکە سەرکۆنە کەن ، بەڵام کەس ناتوانێت ئەوان سەرکۆنە و لە زەوقیان دات، مەگەر بێ شعورێکی گەورەتر لە خۆیان.

بێ شعورەکان نسبەت بە هەموو شتێک حاڵەتێکی هێرشبەرانەیان هەیە تەنانەت لە وتنی رەستەی خۆشم دەوەی. زۆرتر کاتەکانیش ئەو کاتانەن کە لە خوارەوە ئاماژەیان پێ دەکەم.

·        کاتێک بەیانیان لە خەو هەڵدەستن.

·        کاتێک کە هەست بکەن کۆنترۆلیان بە سەر خەڵکانی دەوروبەریان کەمتر بۆتەوە.

·        کاتێک لەوان رەخنە بگیرێت.

کەسێکی بێ شعور عاشقی زۆر قسەکردنە، بەتایبەت سەبارەت بە خۆیان. بێ شعورەکان خۆیان لە هەر شتێک کە بەرپرسیاریەتی بخرێتە سەر شانیان بە تایبەت لە هەڵەکانیان خۆیان دەدزنەوە.بۆ نموونە سیاسەتمدارێکی بێ شعور هیچ باکی نییە کە قسەکانی چەند جار بگۆرێت تا جێگەی دڵخوازی خەڵک بن.

باشترین کات بۆ کەسێکی بێ شعور ئەو کاتەیە کە بۆ پلان و بەرنامەیەک پرسی پێ بکەیت، ئەو وا خۆی نیشاندەدات کە ئاگاداری هەموو شتێکە و جۆرها رێگەت پێ نیشاندەدات.لە حاڵکدا تەنیا قسەکانی بەدەردی خۆی دەخوا بۆ کەسی بەرانبەری ماندوکەرە.

کاتێک کەسێکی بێ شعور دەیهەوێت پیوەندی بە کەسێکەوە بگرێت:

·         خۆیان گەورە نیشان دەدەن.

·        عیب و لۆمەی کەسانی دیکە دەکەن.

·        ئەوەی کە دەیڵێن باوریان پێی نییە، تەنانەت  لە مانای قسەکانی خۆشیان ناگەن.

·        بۆ پارێزگاریکردن لە خۆیان درۆ دەکەن.

·        بۆ ئەوەی کەسایەتی کەسێکی دیکە خەراپ بکەن درۆ دەکەن.

·        هەرگیز بیر وبۆچونی کەسێکی دیکە وەرناگرن و پرس بە کەس ناکەن، مەگەر کە بی هەوێت راو بۆچونی وان بدزێت.

بێ شعورەکان لە گوێگرتندا ماموستان، ئەوان لە دۆزینەوەی خاڵە لاوازەکانی هاورێ و کەسانی بەرانبەریان پسپورن بەو مەبەستە بتوانن لە کاتی گونجاوی خۆیدا بەکاری بێنن و سوئیستیفادە بکەن.

بێ شعورەکان هەمیشە پێیان خۆشە خۆیان لە لوتکەی چیا بن و کەسانی دیکە لە خوارەوەی دۆلی چیاکە بن، بەڵام ئەگەر کەسێک ویستی لەوانەوە سەرتر بێت ئەوا  دڵی وان دەشکێنێت. ئەوەی خەراپە بە سەری دێنن.

هەڵس وکەوتی بێ شعورەکان سەبارەت بە سێکس:

·        ئەوان پیوەندی سێکسیان هەیە، بەڵام چێژی لێوەرناگرن.

·        ئەوان پیوەندی سیکسیان هەیە، بەڵام ناهێڵن شەریکی ژیانیان چێژی لێوەرگرێت.

·        ئەوان پیوەندی سێکسی وەک ئامرازێک بۆ زاڵبون بەسەر شەریکی ژیانیان بەکار دەهێنن.

·        لە گەڵ خەیانەتکردن بە شەریک ژیانیان کێشەیەکیان نییە.

بێ شعورەکان پێیان خۆش نییە لەو شتانەی لە خوارەوە ئاماژەیان پێ دەدەم  لە گەڵ کەس بەشدار و شەریک بن:

·        هێز.

·        پوڵ وپارەیان.

·        پێ هەڵیاگوتن.

·        کات.

·        ساتەکانی خۆشی وسەرکەوتن.

·        سەرنجی کەسانی دیکە.

·        هەل و هاورێیەتی.

سو ئیستیفادە لە ئایین بۆ چاککردنەوەی نەخۆش!

ئەگەر چاوێك بە مێژووی نەتەوەكەماندا بخشێنینەوە، دەبینین كە هۆكاری سەرەكی بەدبەختی و چارەڕەشی گەلەكەمان نەخوێندەواری و هەژاری ونەبوونی زانست بووە، لەدوای رووخانی ئیمپراتۆریەتی ساسانی، كە دەوڵەتێكی ئایینی زەردەشتی بوو و پایەكانی ئەم دەوڵەتەش لە سەر ئەم ئایینە بنیات نرابوون. زوڵم و زۆری سەران و فەرمانڕەوایانی ئەم دەوڵەتە بە ناوی ئایینەوە بووە هۆی ئەوەی كە رێگە خۆشكەر بێت بۆ باوەڕهێنانی خەڵكی كوردستان بە ئایینی پیرۆزی ئیسلام، بەڵام بە داخەوە هەر لە گەڵ گەشەسەندن وبڵاوبوونەوەی ئەم ئایینە چەندین دابونەریت و كلتووری عەرەبی بادیە نشین هاتە ناو كومەڵگەی كوردی، هەر ئەو عەرەبانە بە سڕینەوەی هەموو كلتوورو فەرهەنگی گەلەكەمان لەرێگەی مەلا نەخوێندەوارەكانی خۆمان لە ناو كۆمەڵگەی كوردەواریدا گەشە و پەرەیان پێدەدا، تەنانەت تا بیست ساڵیش لەمەوبەر زۆربەی مەلاكان كۆك بوون لە سەر ئەوەی كە خوێندنی قوتابخانە خوێندنی شەیتانە و منداڵانی كوردیان بێبەش دەكرد لە چرای زانست و بەرەوپێشچوون. سەرەڕای ئەوەی ئەو مەلایانە منداڵانی كوردیان وابار دەهێنان كە پشت لە كلتوورو دابونەریتی خۆیان بكەن و كلتووری عەرەب فێر بن، تەنانەت ناوی شیرینی كوردی منداڵانیان دەگۆڕییە سەر عەرەبی وبەو مەبەستەی پیرۆزە، نائاگا لەوەی كە ئەو ناوە ناوی قورئانی نییە و ناوی عەرەبییە كە پێش هاتنی ئیسلامیش هەیبانبووە. نموونەیەكی زیندووترو حاشاهەڵنەگر، هەموومان ئاگادارین و دەزانین كە خوتبەی جومعە تا كۆماری مەهاباد بە كوردی خوێندنەوە حەرام بوو، بەڵام پێشەوای نەمر فەرمانیدا كە بكرێتە كوردی و چیتر بە عەرەبی نەخوێندرێتەوە، هەر چەندە تەمەنی ئەم كۆمارە كەم بوو، بەڵام بوو بە چرایەك كە رۆژبەڕۆژ دەدرەوشایە. مەبە ست لەم كورتە مێژووەش تەنیا پێشەكییەكە تا روونكردنەوەی زیاتر بە خوێنەری ئەم بابەتە ببخشێت.

ئەوەی من لێرەدا مەبەستمە و منی راچڵكاند كە دەست بدەم بە پێنووس، چاوپێكەوتنی دكتۆر سامان هەڵەبجەی لەگەڵ “مەلا عەلی كەڵەكی” بوو كە نەدەبایە بكرابایە، مەگەر ئامادەكارییەكی تەواوی بۆ كرابایە، هەر چەند دكتۆر سامان لە بوارەكەی خۆیدا شارەزاییەكی باشی هەیە و دەستخۆشی لێدەكەم، بەڵام ئەم بەرنامەیە بە جێگای خۆی دەبوایە دكتورێكی پاراسایكۆلۆژی بیكردبایە، چونكە قسەكانی مەلا عەلی و چارەسەركردنی نەخۆشییەكان بەم شێوەیەی ناوبراو ئاماژەی پێدەكرد نزیكە لە زانستی پارا سایكۆلۆژی. بەداخەوەش مەلا عەلیش ناشارەزا بوو لەم زانستە، بۆیە تەنیا بۆ پاڵپشتی قسەكانی خۆی یارمەتی لە ئایەتەكانی قورئانی پیرۆز وەردەگرت، ئێمە ئەگەر خوێندنەوەمان هەبێت بۆ زانستەكانی پاراسایكۆلۆژی دەبینین كە چەندین لقی لێ جیا دەبێتەوە، كە بۆ چارەسەركردنی نەخۆشییە درێژ خایەن و گرفتە دروونییەكان كەڵكی لێ وەردەگیرێت. لە زانستی پزیشكیدا ئەم شێوە چارەسەركردنە بە ناوی (توبی) جێگیر ناسراوە. لێرەدا من یەكێك لەو زانستانە بە نموونە دێنمەوە كە ناوی رەیكییە، ئەمەش زانستێكە كە مێژووەكەی بۆ زیاتر لە سێ هەزار ساڵ لە مەوەپێش دەگەڕێتەوە، شایانی باسە، ئەوانەی لەم زانستە كار دەكەن، دەبێت لەچەند خول بەشدار بن تا شارەزاییەكی باش لەم زانستە بەدەست بێنن و ئەو وزەیەی كە مەندە لە لەشیاندا بیخەنە جموجۆڵ، بۆ چارە سەركردنی نەخۆشییەكان، ئەم زانستە لە رێگەی وزەوە دەتوانێت نەخۆش چارەسەر بكات بێ ئەوەی دەرمانی بدەیتێ، یاخود نەشتەرگەری بۆ ئەنجام بدەیت. جێی سەرنجە كە ئەم زانسە سەر بە هیچ ئایین و مەزهەبێك نییە. بە بیروڕای من، مەلا عەلی بێ ئەوەی بەخۆی بزانێت ئەم وزەیەی لە ناو لەشیدا كونترۆڵ كردووە و بۆ چارەسەركردنی نەخۆشییەكان بەكاری دەهێنێت، بەڵام بە داخەوە بێ ئاگایی و نەخوێندەواری مەلا عەلی لەم زانستە مەلای بەرەو لاڕێدا بردووە، بۆیە ناوبراو بۆ بەڵگە هێنانەوە تەنیا پشتی بە قورئانی پیرۆز دەبەست، تەنانەت كار گەیشتە ئەو جێگایەی كە تەواو مەلاكانی كوردستانی بە ناشارەزاو بەنەخوێندەوار لە قەڵەم دەدا. بەداخەوە ئەوەی پێوەندیشیان بەو بەرنامەیەوە دەكرد پاڵپشتیان لە مەلا عەلی دەكرد، مەلا عەلیش زۆر باش توانی و توانیویەتی یاری بە هەستی بینەران وخەڵكی هەژارو نە خوێندەواری كوردستان بكات، ناوبراو لە وەڵامی پرسیارێكدا دەستی بە گریان كرد، گوایا بۆ دینەكەی پیغەمبەر دروودی خوای لێبێت دەگری، بەڵام باشوایە بۆ بەدبەختی و نەخوێندەواری خۆی بگریێ و چیتر ئەو خەڵكە مەزڵوومە بەرەو گۆمڕایی نەبات بەناوی ئایینەوە. بۆیە لێرەدا من پشتیوانی تەواوی خۆم لە بڕیارەكانی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم و ئاواتخوازم كە بواری ئەو كەسانە نەدەات كە بە ناوی ئایینەوە بازرگانی بە قورئان دەكەن وگیرفانی میللەتی رەش و رووتی ئێمە بەو ناوە تاڵان دەكەن. باشوایە حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوكان و بنكە وبارەگای هەموو ئەو فاڵچی و نووشتووپێچەرانە داخات. راگەیاندنەكانی كوردستانیش رۆشنبیری كۆمەڵایەتی بەخەڵك ببەخشن، هاوكات وتاربێژانی مزگوتەكانیش رێ نێشاندەری كاری چاك و دروست بن، دیارە ئەمەش بە كەڵك وەرگرتن لە ئایاتی قورئان و فەرموودەكانی پیغەمبەر(د.خ) وبە بەراورد لەگەڵ كلتووری خۆمان.

ئەو بابەتە لە کاتی خۆیدا لە رۆژنامەی کوردستان پۆست بڵاو کراوەتەوە. 

ئەو کاتەی!

ئەو کاتەی غروری کەسێک پێشێل دەکەیت،

ئەوکاتەی کاخی ئارزوەکانی کەسێک دەروخێنیت،

ئەوکاتەی مۆمی هیوای کەسێک خامۆش دەکەیت،

ئەوکاتەی کەسایەتی کەسێک لە پێش چاو ناگریت،

ئەوکاتەی گوێکانت داخنی بۆ ئەوەی دەنگی شکانی غروری کەسێک نەبیستیت،

ئەو کاتەی خوا دەبینی، بەڵام بەندەی خوا نەدیدە دەگریت،

حەز دەکەم بزانم!

دەستەکانت بەرەو کام ئاسمان درێژ دەکەیت تاکو بۆ بەختەوەری خۆت نزا بکەیت.

ن:سۆهراب سپهری

و: ئالان

کێ بێ شعورە؟ بۆچی دەیهەوێت بێ شعور بمێنێتەوە!؟

بەشی دووەم:

هەر یەک لە ئێمە، لە قۆناغی ژیانماندا لەوانەیە لە گەڵ چەندین بێ شعور سەروکارمان هەبێت. یا خۆد لەوانەیە بێ شعوری لە ئێمەش دابوونی هەبێت،بەڵام ئاگادار نەبین. فۆرمۆلێک بۆ ناسینی وردی بێ شعورەکان لە دەستماندا نییە. بە هەمان شێوە کە مرۆڤەکان جۆراو جۆرن بێ شعورەکانیش هەروان. شێوەی چارەسەرکردنیشیان جیاوازی هەیە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی دەتوانێت ئەو تایبەتمەندیانە لە بێ شعورەکاندا بوونی هەبێت.

1.      خۆبەزڵزانێکی لە خۆبایی

2.      رق وکینەیەکی بێ سنوور

3.      خێرکەرێکی لە خۆبایی

4.      کەڵە رەق

5.      بەدەستهێنانی هێز و کەسایەتی بۆ خۆی بە بچوککردنەوەی خەڵکانی دیکە

6.      دوور کەوتنەوە لە تایبەتمەدیە مرۆیەکان

7.      سو ئیستفادەی بێ بەزییانە لە مرۆڤە سادە و دڵ پاکەکان

شێوەیەکی گشتی بۆ ناسینی بێ شعورەکان ئەو هەڵس و کەوت و رەفتارە قزێونانەیە کە مرۆڤی       بێ شعور بە شێوەیەکی ئاگاهانە و ئیرادی لە خۆی نیشاندەدات و دەبێتە هۆی پەکخستنی کارو ئیستراحەتی کەسانی دەوروبەری، لەوەش کە بۆتە هۆی ئازار و نارەحەتی بۆ کەسانی دەوروبەری خۆشحاڵە.

 لەوانەیە زۆرکەس لە بەکارهێنانی واژەی بێ شعوری گلەیان هەبێت، تەنانەت دوکتۆرەکانیش، چونکە لەوانەیە ببێتە هۆی بریندارکردنی هەستی نەخۆشەکە، بەڵام لە روانگەی دوکتۆر خاویر کرێمنێت پێچەوانەی ئەو بۆچونەی قەبووڵە. دوکتۆر کرێمنێت پێی وایە کە بێ شعورەکانی هیچ هەستێکیان نییە کە ببێتە هۆی بریندارکردنی هەست و ئێحساسیان.

لە راستیدا، دەبێت ئێمە لەو حقیقەتە ئاگادار بین کە دیدو بۆچونمان سەبارەت بە بێ شعورەکان جۆرێک بێت کە وەک نەخۆشێک سەیریان کەین نەک وەک کەسانێکی بێ ئەدەب. خۆویستی وتموعی بێ شعورەکان بۆ خۆگەورە نیشاندان و خۆدەرخستنی خۆیان بە بهای شکاندنی کەسایەتی  و سەرکۆنەکردن و خستنە ژێر کۆنترۆلی کەسانی دیکە، هاوسەنگی دەرونی بێ شعورەکان تێکدەدات و دەبێتە هۆیەک بۆتووشبوون و رۆچونی لە گێژاوی بەدبەختی بۆخۆی و ئازار و نارەحەتی  بۆ کەسانی دەوروبەری، تا ئەو کاتەی کە بێ شعورێک دان بە بێ شعوری خۆی دانەنێت لەو گێژاوەدا دەمێنێتەوە.

مێژووی بێ شعوری:

بێ شعورەکان لە درێژایی مێژوودا بوونیان هەبوە، ئێستاکە ژمارەیان زیادی کردووە. ئەوەی کە زۆر پێویستە کە لە مێژووی بێشعورەکان بیزانی هەر ئەوەیە.

نیشانەکانی بێ شعوری:

ئەپیدمۆلۆژی بێ شعورەکان ئەوە دەردەخات کە کەسانێکی زۆر مەترسی تووشبونیان بە بێ شعوری هەیە. زۆر یەک لە خەڵکان خەریکی ئەنجامدانی ئەوکارانەن کە پێویستیان زۆر بە ئیستیعداد و بهرەی هۆشی نییە، وەک وتاربێژانی ئەخلاقی و کارمەندانی پشت مێزنشین،...

لێرەدا دوکتۆر خاویر کرێمنێت لیستێکی لە کتێبەکەیدا ئامادە کردووە کە زۆرتر مەترسی تووشبوونیان بە بێ شعوری لێدەکرێت.کە من لە خوارەوە ئاماژە بە هێندێک لەو ناوانە دەکەم.

1.     ئەفسەرەکانی هاتوچۆ

2.     دادوەرەکانی دادگا

3.     ئەو خەڵکانەی لە شارە  دوکەڵاوی  وپڕ حەشیمەتەکان وەک تاران و نیۆیۆرک ژیان دەکەن.

4.     کەسانێک بە زۆر دەیانهەوێت خەڵک بۆ رێگەی راست هیدایەت بکەن.

5.     دەروونناسان

6.     ئەندامانی کۆنگرەی ئەمریکا

7.     دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی ئێران

8.     ئەوانەی کە دەنگی زەبتی ماشێنەکەیان زیاد لە سنوور زۆر دەکەن.

9.     ئەو کەسانەی کە کاتی خواردنی چێشت ونان خەریکی قسەکردن و موناقشەن.

10.     دیکتاتۆرەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست

زیاتر لە هەموو ئەو کەسانە کارمەندانی بیمە و مالیات مەترسی تووشبونیان بە بێ شعوری لێدەکرێت.

دوکتۆر ئێچ ئێم رۆید لێکۆلینەوەیەکی سەبارەت بەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشی بێ شعوری دەبن کردووە کە ئەوێ دەسەڵمێنێت کە زۆرتر ئەو وتاربێژانە و سیاسەتوان و پزشکانەی کە گەیشتوونە پلە و پایە و لەم بوارەدا پسپۆریان وەرگرتووە لە ژێر کاریگەری بێ شعوری بووە کە گەیشتونەتە ئەو پلەیە، لەو رێگەیەوە ویستویانە بە سەر خەڵکدا زاڵ بن.

زۆریەک لە منداڵانیش  مەترسی تووشبوونیان بەو نەخۆشیە هەیە کە دایک و باوکێکی بێ شعوریان هەبێت. ئاسانترین و باشترین رێگە بۆ ناسینی کەسانی بێ شعور خستنە ژێر کۆنترۆلی هەڵس وکەوتی خۆویستانە و رەفتاری قۆڵدۆرانەی وانە کە ئەگەر نەتوانن لە رێگەی تۆقاندن و ترساندنی کەسانی دیکە کار و بەرنامەکەیان سەرخن و بەرەو پێشەوەی بەرن ئەوە لە رێگەی فێل و تەڵکە ئەو کارە دەکەن. لە کاتی پێویستیشدا دەست دەوەشێنن و هەرچی لە ژێر دەستیان بێت فڕێدەدەن و دەیشکێنن و دەنگ بڵیند دەکەن و دەیان هەوێت بە هات وهاوار کارەکانیان پێش خەن. هێندێک جاریش خۆیان مەزڵوم نیشاندەدەن. نیکتا خروشچێف نموونێکی بەرچاوی ئەو بێ شعورە جیهانیانەیە کە لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کەوشەکەی هەڵگرت و لە مێزەکەی دەدا.

ئەرکی ئێمە ئەوەیە کە دەبێت ئەو تابۆیە بشکێنین و ئەو کەسانەی کە نیشانەکانی مرۆڤێکی بێ شعوریان تێدایە، پێیان بڵێین، تا کو پێش هەڵس و کەوتی ناحەزەکانیان بگرین و لە ژمارەیان کەم کەینەوە.

ئێمە دەبێت وەک نەخۆشێک سەیری بێ شعورەکان بکەین بۆ چارەسەرکردن و دەرمانیان هاوکاریان بین تاکو جیلەکانی دوای ئێمە زیاد تووشی ئازار و نارەحەتی بە دەستی بێ شعورەکان نەبنەوە.

بێ شعوری!

بەشی یەکەم:

لەوەی کە جیرانەکەتان پاشماوەی خواردنەکانی لە تەنیشت ماڵ و سەر شەقامی نزیک ماڵتان فرێدەدات، نارەحەتی؟ ئایا ئەگەر هاورێیەکتان بە بەردەوامی و بە بێ ئاگادارکردنەوەی پێش وەخت بێتە ماڵتان و لە کات و پشودانت بگڕێ گلەیت هەیە؟ ئایا بۆتان پێش هاتووە کە کارێکتان لە دایرێکی دەوڵەتی یان کۆمپانیایەک بۆ بێتەپێش وئەورۆ و سبەی پێت بکەن؟ ئایا لە گوێ گرتنی ئەو سیاسەتمدارانە کە بەردەوام قسە دەکەن و هێچ کردەوەیەکیان نییە لە بەرانبەر ئەو بەڵێنیانەی کە دیدەن، دڵگرانیت؟ هەڵس و کەوتان لە گەڵ خێزانەکەت چۆنە، ئایا شەهامەتی دڕبرینی بیر و بۆچونەکانتان لە گەڵی هەیە؟ ئایا لە دەست هەڵس و کەوتی منداڵەکانتان نارازین؟

ئەگەر وڵامی ئەو پرسیارانەت ئەرێیە، دڵگران مەبە چونکە تۆ لە گەڵ ژمارەیەک بێ شعور سەر و کارت هەیە. لەمبارەیەوە کتێبێک هەیە کە دوکتۆر خاویر کرێمنێت بە ناوی asshole no more  نووسیویەتی کە من بە شێوەیەکی کورت پوختەیەکی کتێبەکەتان لەم بابەتەدا بۆ باس دەکەم کە هیوادارم کەڵکی لێوەرگرن.

لەوانەیە بێ شعوری جۆرێ نەخۆشیەک بێت وەک نەخۆشیەکانی دیکە کە پێویستی بە پێشگرتن و چارەسەری هەیە. هەرچەند نەخۆشیەک زۆرتر و باوتر بێت رێگەی بەرەنگاربوونەوی لە گەڵ چونیەتی ریشەکێشکردنی زیاترە، بەڵام بێ شعوری گەورەترین کێشەی مێژووی مرۆڤایەتییە کە تاکو ئێستا رێگەی چارەسەرکردنی زانستیانەی بەشێوەیەکی بەرچاو نەخراوەتە خزمەت کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی. بێ شعوری گەوجیەتی نییە، بەڵکو بێ شعورەکان نسبەت بە مرۆڤە نۆرماڵەکان هۆش و ئیستیعدادی زیاتریان هەیە! خۆویستی، دەستدرێژی بۆ ماڤی خەڵکانی دیکە بە شێوەیەکی ئاگاهانە، خۆبەزڵزانین بناغەی کەسایەتی بێشعورەکانە. بێ شعورەکان ئەگەر لە ئاست باردۆخی کۆمەڵایەتی وئابووری وسیاسی نسبەت بە کەسانی دیکە باشتر نەبن خەراپتر نین.

پزشکێک کە مافی قسەکردن بە نەخۆشەکەی یا کو هاورێکانی نەخۆشەکە نادات یان سیاسەتوانێک کە بە زیرەکی خۆی لە ناهوشیاری و نەخوێندەواری خەڵکانی دیکە بۆ بەرەوپێشەوەچوونی بەرنامەکانی خۆی کەڵک وەردەگرت و وعدە وقەوڵ وبەڵێنی بەدرۆیان دەداتێ وسو ئیستفادە لە عەقلی ناهۆشیاریان دەکات. هیچکام لەوانە لە رووی گێلیایەتی و نائاگاهانە ئەو کارە ناکەن، هەروەها ئەو کەسەی بوتڵە پیپسیەکەی لە ماشێنەکەی را فرێدەداتە سەر شەقام یا ئەو جیرانەتان کە پاشماوەکانی دەخاتە جۆگەی بەر ماڵتان. هیچکام لەوانە لەرووی نائاگاهی  ونەزانین لە پیس بوونی شەقام و جۆگەی ئاوەکە ئەو کارە ناکات.

لە راستیدا، لە درێژایی مێژوودا هەمو ئەو کارەساتانەی کە مرۆڤایەتی تووشی بووە لە لایەن کەسانی نەخوێندەوارو نەزان نەبووە، بەڵکو لە لایەن ئەو بێشعورانەوە بووە کە خۆبەزڵزانین و زۆرویستنیان و گەیشتن بە ئارزوەکانیان  لەهەرکارێکی نارەوا و دژە مرۆڤایەتیان سڵیان نەکردۆتەوە، تەنانەت لە دەستدرێژی بۆ ماڵ و نامووسی خەڵک لە هیچ کردەوەیەک خۆیان نەپاراستووە. نموونەی هەرەبەرچاو ئەو رێبەر و جەنایەتکارانەی کە مێژووی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە دیتوون.

لە دوونیای مودێرن و سەردەمی ئێستادا، لە گەڵ چوونە سەری رەفا و خۆشگوزەرانی و چونەسەری ئاستی خوێندن و زانست بێشعورێکی زۆر لەدایک بوون.تەنیا پێویستە کە سەیرێکی سەرسەری دەورو بەرت بکەیت بۆت دەردەکەوێت کە زۆرتر تئوریسین و پیاوکوژکان لە زانکۆکان سەریان هەڵداوە.

دوکتۆر خاویر کێرمنت ئەو ناو نیشانەی  کۆمێدییەی بۆ کتێبەکی داناوە تا مرۆڤ لە ئاست ئەو راستیە تاڵ و ژانهێنەرە تێ بگات و بە ئاگا بێتەوە.

خاویر کرێمنێت لە کتێبەکەیدا ئاماژە بەوە دەکات کە بێ شعوری جۆرە ئیعتیادێکە وەک باقی ئیعتیادەکانی بە ئەڵکۆڵ و ماددە بێ هۆشکەرەکان کە ئاکامی خراپی بۆ سەر کەسەکە و ئەوکەسانە هەیە کە لە کۆمەڵگادا لە گەڵی دەژین. خەراپترین تایبەتمەندی ئەو ئیعتیادە ئەوەیە کە خودی کەسەکە زەرەیەک لە بێ شعوری خۆی خەبەردار نییە.

مردووەکانی کەنار ئاگر!

پیاوە تازەکە هەر لە شەوی یەکەمەوە، شەهامەتی هاتنە دەرەوەی لە قەبرکەی نەبوو!

نەیدەزانی کە  کاتێک مردوەکانی دیکە لە بوونی ئەو خەبەردار بن، چ بەڵایەک بە سەردەهێنن؟ چونکە قەبرستان پڕ لەو کەسانە بوو کە ئەو ببۆ هۆی مردنیان. ئەوانەی کە لە شەقام گوڵلەیان بەرکەوتبوو، ئەوانەی کە لە سێدارەدرابوون، ئەوانەی کە گوڵەباران کرابوون، ئەوانەی کە بە دەستوری ئەو کوژرابوون و ئەوانەی کە لە ژێر شکەنجەی پیاوانی ئەو گیانیان لە دەستدابوو.

مردووەکان عادەتیان بوو کە هەموو شەوێ لە قەبرەکانیان بێنەدەرێ و ئاگڕێک بکەنەوە و لە دەوری کۆ ببنەوە و دیدار تازە کەنەوێ و دەستە  سەرد وئێسکاویەکانیان پێ گەرم کەنەوێ.

لە سەر تاشە بەردەکانی قەراغ ئاگرەکە، دوو دوو لە پەنای یەک دادەنیشتن و سەریان دەخستە سەر شانی یەکتر و بە هەر بهانەیەک یەکتریان ماچ دەکرد.هێندێکیان دەستیان دەخستە ناو دەستی یەکەوە بە ناو قەبرستانەکەدا پێیاسەیان دەکرد. هێندێکیشیان لە باوەشی یەکتردا درێژ دەبوون و سەریان دەخستە سەر سینگی یەکەوە بۆ ئەوەی بزانن کە دڵی کامیان باشتر و خێراتر لێدەدات. چەند کەسێکیشیان کە پێکەوە کەپڵ بوون دەگەران بۆ ئەوەی قەبرێکی چۆڵ بدۆزنەوە و کەمێک لە خەڵوەتی خۆیاندا دەردی دڵ بکەن.

دوو مردوو لە ناویاندا هەبوون کە هەموو شەوە، رووبەرووی یەکتر دادەنیشتن و لە نێوان بڵێسەکانی ئاگرەکە لە یەکتریان دەروانی. ئەوان لە ژیانی پێشوویاندا ئاشقی یەکبوون، بەڵام هیچ کات پێک نەگیشتبوون.

مردوە تازەکە هەموو شەوێ سەری لە گۆرەکەی دەردەهێنا و سەیری مردوەکانی دیکەی دەکرد، ئەو مردوانەی کە تاکو زیندوو بوون هیچکات رێگەیان پێنەدەدرا ئەو کارانە بکەن.

لە ترس و لە سەرمان تاکو بەیانی لە ناو قەبرەکەیدا دەلەرزی و خۆی خڕدەکردەوە، گۆرەکەی ئەوندە تاریک و سارد بوو کە دڵی بە ناچاری و بەزۆری لێیدەدا، وەکو سەگە بەرەڵایەک کە بە تەنیا خۆی پێ بریندارەکەی بڵێسێتەوە. چۆکەکانی دەخستە باوەشی و دڵداری خۆی دەدایەوە.

دوای چەند هەفتەیەک، مردووەکان زانیان کە مردووە تازە هاتووەکە لەو ماوەیەدا بۆ یەک شەویش نەهاتۆتە دەرێ، بۆیە بڕیاریان دا خۆیان سەردان و بەخێرهاتن و داوەتی کۆری شەوانەی خۆیانی بکەن. هەموویان بەرەو گۆری کەوتنە رێ و بانگیان کرد و داوایان لێکرد کە ترس و شەرمی بشکێنێت و لە گۆرەکەی بێتە دەرێ و پەیوەستی وان بێت.

پیاوە تازە هاتوەکە چی دیکە نەیدەتوانی خۆی بشارێتەوە . زۆر لە سەرخۆ و بە هێمنی  وەکو مارێک خۆی خزاندە دەرەوەی قەبرەکە، لە سەر کێلە بەردەکەی دانیشتو لە خەجاڵەتیان سەری داخست.

لە ئان و ساتێکدا، بێ دەنگیەکی تۆقێنەر قەبرسانی داگرت. مردوە تازکە خەریک بوو لە ترسان زراوی بچێت و دڵی بتەقێت و بە زاریدا بێتەدەرێ.

هەموو ناسیبویانەوە.

هەر هەموویان ئارەزویان ئەو رۆژە بوو کە هاتە دی. هێندێک لەو مردووانە هێرشیان کردە سەری،بەڵام ئەوانی دیکە رێگریان کرد. چەند کەسی دیکەش تفیان کردە خۆی و گۆرەکەی.

مردووە تازەکە لە ترسان و لە شەرمان ببۆ بە بەردێک و ‌غیرەتی جۆڵاندن  و سەربڵندکردنی خۆشی نەبوو. مردووەکانی دیکەش بە بێ دەنگی سەیریان دەکرد.

کەم کەم هەموویان بێ ئەوەی زیانی پێ بگەیەنن دەوریان چۆڵکردوو و گەرانەوە لای ئاگرەکەیان.

ئەو دوو مردوانەی کە هەموو شەوێک لە نێوان بڵێسە ئاگرەکە سەیری یەکتریان دەکرد هەر لە قەراغ قەبرەکەی مابونەوە.

دوای ئەوەی کە مردوە تازەکە توانی تەکانێک بخوا و بگرێتەوە ناو گۆرەکەی، ئەو دووانە توانیان بۆ یەکەم جار دەستی یەکتر بگرن و سەر بخنە سەر شانی یەکتر و بگرێنەوە لای ئاگرەکە.

ئەو شەوە، مردووە تازە هاتووەکە بۆ یەکەمین جار و ئاخرین جاری  لە گۆرەکەی هاتبۆ دەر، دوای ئەو شەوە،هیچ کەس ئەوی نەدیتەوە.

مردووەکانیش هیچ کات نەچونەوە سەر گۆرەکەی و پرسیاری بکەن، تەنانەت لەو شەوە بەدواوە باسیان نکردەوە. ئەوانەی کە لە دەورو بەری نێژرابوون هەر ئەو شەوە قەبرەکانیان گۆری.

بەڵام مردووەکان نەیاندەتوانی لە بیری کەن، چونکە هەموو شەوێ لە دوورەوە، رەشایی سەر و چاوی دیکتاتۆرێکیان دەدیت کە تا نیوەی لە گۆرەکەی دەردێنێت و دەروانێتە کۆری گەرمی دۆستانەو و ئاگرەکەیان. هەروەها دەیاندیت کە لە  سەرمای زۆر لێوەکانی خۆی دەکرۆژت و خوێنی لێدەهێنان.

و: ئالان عومەرزادە

ن:جەواد سەعیدی پوور