دیالەکتیکی
بێمانایی و هوشیاری؛ خوێندنەوەیەکی دەروونی-کۆمەڵایەتی بۆ شێوازی بەکاربردنی
ناوەڕۆک لە میدیای نوێدا (کۆمەڵگەی کوردی بە نموونە)
کورتە:
ئەم
وتارە هەوڵ دەدات شرۆڤەی دیاردەیەکی زەق بکات لە دۆخی دیجیتاڵیی ئێستای کۆمەڵگەی
کوردیدا، کە بریتییە لە باڵادەستیی "ناوەڕۆکی بێمانا و کات-کوژ" بەسەر
"ناوەڕۆکی مەعریفی و زانستی"دا. توێژینەوەکە لە سێ گۆشەنیگای دەروونناسی
(میکانیزمی پاداشتی مێشک)، کۆمەڵناسی (کۆمەڵگەی نمایش و مەرگی دەستەبژێر)، و
فەلسەفە (پووچگەری و هەڵاتن لە واقیع) هۆکارەکان شی دەکاتەوە. ئامانج لێی
وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارەیە: بۆچی تاکی کورد لە کاتی قەیرانەکاندا، لە بری
پەنابردن بۆ زانست و شرۆڤەی ژیرانە، پەنا دەباتە بەر وەهم و ڕابواردن؟
١. پێشەکی
لە
سەردەمی "شۆڕشی زانیاری"دا، چاوەڕوان دەکرا کە ئاستی هوشیاریی تاکەکان
بەرزبێتەوە، بەڵام ئەوەی لە واقیعی میدیای کوردی (تیکتۆک، فەیسبووک، ئینستاگرام)
دەبینرێت، پێچەوانەکەیەتی. ئێمە لەبەردەم پارادۆکسێکداین: شرۆڤەکارێکی سیاسی بێ
بنەما یان ڤیدیۆیەکی گاڵتەجاڕی سەدان هەزار بینەری هەیە، لەکاتێکدا بەرهەمی
توێژەرێک کە ساڵانێک ماندوو بووە، پەراوێز دەخرێت. ئەمە تەنیا کێشەی "زەوقی
گشتی" نییە، بەڵکو ئاماژەیە بۆ قەیرانێکی قوڵی دەروونی و کۆمەڵایەتی.
٢. شیکردنەوەی
دەروونناسی: ئابووریی دۆپامین و "ئاسانیی مەعریفی"
بۆ
تێگەیشتن لەم دیاردەیە، سەرەتا دەبێت لە سایکۆلۆژیای مێشک تێبگەین. مێشکی مرۆڤ بە
سروشتی خۆی مەیلی بەلای "ئاسانیی مەعریفی" (Cognitive Ease)ـدا هەیە.
- سیستەمی ١ و سیستەمی ٢: بەپێی تیۆریی (دانیێل
کانەمان)، مێشک دوو سیستەمی هەیە. سیستەمی ١ خێرایە، سۆزدارییە و وزەی کەم
دەوێت (سەیرکردنی ڤیدیۆی کۆمیدی یان قسەی حەماسی). سیستەمی ٢ خاوە، شیکارییە
و وزەی زۆر دەوێت (خوێندنەوەی کتێب یان گوێگرتن لە دکتۆرێک). تاکی کورد بەهۆی
ماندوێتیی دەروونییەوە، توانای چالاککردنی سیستەمی ٢ی نەماوە، بۆیە پەنا
دەباتە بەر سیستەمی ١.
- خولی دۆپامین (Dopamine Loop): سۆشیال میدیا
لەسەر بنەمای پاداشتی خێرا دیزاین کراوە. هەر لایکێک یان ڤیدیۆیەکی کورت،
بڕێک دۆپامین دەبەخشێت. بەڵام زانست و هوشیاری پاداشتەکەیان درەنگوەختە (Delayed Gratification). مێشکی ئالوودەبوو
بەرگەی چاوەڕوانی ناگرێت.
٣. شیکردنەوەی
کۆمەڵناسی: "مەرگی پسپۆڕی" و پۆپۆلیزم
لە ڕووی
کۆمەڵناسییەوە، ئێمە لە قۆناغێکداین کە دەتوانین ناوی بنێین "مەرگی دەستەبژێر
و پسپۆڕی " (The Death of Expertise).
- داڕمانی متمانە: لە کۆمەڵگەی کوردیدا، بەهۆی
قەیرانە سیاسی و ئیدارییەکانەوە، متمانە بە "تاکی ئەکادیمی" و
"دامەزراوەکان" نەماوە. خەڵک پێی وایە ئەو دکتۆرە یان نووسەرە
بەشێکە لەو سیستەمەی کە ئەوانی بێزار کردووە. لە بەرامبەردا، کەسێکی
نەخوێندەوار کە بە زمانی بازاڕی جنێو بە دۆخەکە دەدات، وەک "دەنگی
خەڵک" و "پاڵەوان" دەبینرێت.
- کۆمەڵگەی نمایش (Society of the Spectacle): وەک (گی دیبۆر)
ئاماژەی پێ دەکات، واقیع گۆڕاوە بۆ "وێنە". ناوەڕۆکی زانستی زۆرجار
وشک و بێ ڕەنگە، بەڵام ناوەڕۆکی بێمانا پڕە لە دەنگەدەنگ و جوڵە. لە بازاڕی
سۆشیال میدیادا، "سەرنج" گرنگترە لە "ڕاستی". شرۆڤەکاری
سیاسی ساختە، "هەست" دەفرۆشێت نەک "زانیاری"، کڕیاری
هەستیش هەمیشە زیاترە.
٤. شیکردنەوەی
فەلسەفی: پووچگەری وەک میکانیزمی بەرگری
ئەم
ڕاکردنە لە زانست و هوشیاری، ڕەگێکی فەلسەفیی قوڵی هەیە کە پەیوەستە بە نائومێدی و
نەهلیزم (Nihilism).
- هەڵاتن لە ئەشکەوتەکە: لە ئەفسانەی ئەشکەوتی
ئەفلاتوندا، خەڵکەکە زنجیر کراون و سەیری سێبەرەکان دەکەن. کاتێک فەیلەسوفێک
(یان زانایەک) دێت و دەیەوێت ئازادیان بکات و ڕووبەڕووی تیشکی خۆری ڕاستییان
بکاتەوە، چاوەکانیان ئازار دەچێژێت و ڕەتی دەکەنەوە. تاکی کورد لە ئێستادا
ئازاری زۆری هەیە، بۆیە نایەوێت بە "زانست" زیاتر ئازار بچێژێت،
بەڵکو دەیەوێت بە "ڕابواردن" خۆی سڕ بکات (Anesthesia).
- بێ بروایی مەعریفە: کاتێک تاک دەبینێت لە
کۆمەڵگەکەیدا پێوەرەکان پێچەوانە بوونەتەوە (نەزانەکان دەوڵەمەندن و زاناکان
پەراوێزخراون)، تووشی بێهودەیی دەبێت. پرسیاری "بۆچی خۆم ماندوو
بکەم؟" دەبێتە پاساوێک بۆ نقومبوون لەناو بێماناییدا.
٥. دەرەنجام:
ئەوەی لە
سۆشیال میدیای کوردیدا دەگوزەرێت، تەنیا بەسەربردنی کات نییە، بەڵکو نیشانەی
"نامۆبوونی مرۆڤی کوردە" لە خودی خۆی و لە واقیعەکەی.
دیاردەکە
ئاماژەیە بۆ مەترسییەکی گەورە: دروستبوونی نەوەیەک کە توانای شیکارکردن و
بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەی نییە و بە ئاسانی دەخەڵەتێنرێت. چارەسەر لە گەڕانەوەی شکۆ
بۆ "زانست" و ئاشتکردنەوەی تاکە لەگەڵ کتێب، ئەمەش پێویستی بەوەیە
ڕووناکبیران کۆڵ نەدەن؛ چونکە مێژوو سەلماندوویەتی کە هەمیشە کەمینەیەکی هوشیار
کۆمەڵگە دەگۆڕن، نەک زۆرینەیەکی بێئاگا، تەنانەت ئەگەر ئەو زۆرینەیە ملیۆنان
لایکیشیان هەبێت.
سەرچاوەکان :
١. کۆمەڵگەی نمایش - گی دیبۆر.
٢. بیرکردنەوە؛ خێرا و لەسەرخۆ - دانیێل کانەمان.
٣. مەرگی پسپۆڕی - تۆم نیکۆڵس.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر