عنوان مقاله
سیاست و برنامه‌ریزی زبانی در نظام آموزشی شرق کردستان: تحلیل
انتقادی مبتنی بر پژوهش کیفی
چکیده
این پژوهش با تمرکز بر کتاب «سیاست و پالاندانانی
زمانی بۆ بواری پەروەردە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا»، نوشته قادر
وریا، به بررسی سیاست زبانی ایران در حوزه آموزش و تأثیر آن بر زبان مادری کردها می‌پردازد.
یافته‌ها نشان می‌دهد سیاست تک‌زبانی فارسی سبب تضعیف هویت زبانی و فرهنگی کردها در
شرق کردستان شده است و آموزش به زبان مادری می‌تواند عاملی کلیدی برای عدالت آموزشی،
بهبود یادگیری و تقویت هویت جمعی باشد. روش تحقیق کیفی بوده و از مصاحبه با نخبگان
فرهنگی و زبانی کرد بهره گرفته شده است. نتیجه‌گیری تأکید دارد که سیاست زبانی
ایران نیازمند بازنگری بنیادین به سوی چندزبانی نهادمند است.
مقدمه
ایران کشوری چندقومیتی و چندزبانه است، اما نظام آموزشی رسمی آن
مبتنی بر تک‌زبانی فارسی بنا شده است. این تضاد میان واقعیت جامعه و سیاست رسمی
زبان در آموزش، زمینه‌ساز کشمکش‌های هویتی، فرهنگی و آموزشی در میان جوامع
غیرفارس، به‌ویژه کردها، شده است. کتاب مورد بررسی حاضر تلاش می‌کند این مسئله را
با روش علمی و از منظر زبان‌شناسی اجتماعی و برنامه‌ریزی زبانی تحلیل کند.
مبانی نظری
در کتاب مذکور، زبان نه صرفاً ابزار ارتباط، بلکه:
- نشانه هویت
- منبع سرمایه نمادین
- ابزار قدرت و سلطه
- و میراث مشترک فرهنگی در نظر
گرفته می‌شود.
نویسنده استدلال می‌کند که حذف زبان مادری از آموزش رسمی، به معنای
حذف بخشی از وجود اجتماعی و فرهنگی مردم کرد است. در نتیجه، سیاست زبانی از سطح
زبان‌شناسی به سطح عدالت اجتماعی ارتقا می‌یابد.
روش تحقیق
روش این پژوهش کیفی و مبتنی بر:
- مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته
- نمونه‌گیری «توپ برفی» (Snowball Sampling)
- تحلیل مضمون
(Thematic Analysis)
است. مشارکت‌کنندگان شامل:
- زبان‌شناسان
- شاعران
- نویسندگان
- معلمان
- فعالان فرهنگی
از شرق کردستان هستند.
یافته‌های پژوهش
۱. زبان
کردی توانایی کامل برای تبدیل‌شدن به زبان آموزش را دارد
مصاحبه‌شوندگان تأکید دارند که کردی:
- ظرفیت علمی
- واژگانی
- دستوری
- و نوشتاری پیشرفته و کافی برای
مدارس را دارد.
۲. سیاست
تک‌زبانی فارسی، هژمونی فرهنگی تولید می‌کند
این سیاست باعث:
- بازتولید قدرت مرکزگرای ایران
- نادیده‌گیری زبان‌های غیرفارسی
- و ایجاد تبعیض زبان می‌شود.
۳. حذف
زبان مادری از آموزش، پیامدهای شناختی و روانی دارد
کودکانی که به زبان مادری خود آموزش نمی‌بینند:
- افت تحصیلی دارند
- دچار گسست هویتی می‌شوند
- و فرآیند یادگیری آن‌ها کندتر است.
۴. خواست
اجتماعی بین کردها برای آموزش به زبان مادری در حال افزایش است
این خواست نه حرکتی سیاسی، بلکه حرکت فرهنگی ـ آموزشی است که ریشه در
نیاز طبیعی جامعه دارد.
بحث و تحلیل
سیاست زبانی ایران، که از دوره رضاشاه تا امروز ادامه یافته، زبان
فارسی را «زبان ملی» و سایر زبانها را «محلی» و «حاشیه‌ای» قلمداد می‌کند. این
رویکرد برخلاف:
- اصول دموکراسی فرهنگی
- معیارهای یونسکو درباره آموزش به
زبان مادری
- و حقوق زبانی بشر است.
کتاب نشان می‌دهد که هویت کردی به شدت با زبان کردی پیوند دارد، و
هرگونه تضعیف زبان کردی، نوعی خشونت نمادین نسبت به هویت کردی است.
نتیجه‌گیری
پژوهش به این نتیجه می‌رسد که:
- عدالت زبانی پیش‌شرط عدالت آموزشی
است
- تنوع زبانی ایران باید به‌رسمیت
شناخته شود
- آموزش زبان کردی در شرق کردستان
ضروری است
- سیاست تک‌زبانی فارسی، ناکارآمد و
تبعیض‌آمیز است
- سیاست چندزبانی نهادمند، راه حل
مطلوب آینده است
این نتیجه‌گیری در واقع فراخوانی است برای تحولی ساختاری در نظام
آموزشی ایران.
پیشنهادها
کتاب پیشنهاد می‌دهد:
1.
شروع آموزش
ابتدایی به زبان مادری
2.
آموزش دوزبانه
(کردی ـ فارسی)
3.
تربیت معلم
مسلط به زبان کردی
4.
تدوین کتابهای
درسی به زبان کردی
5.
اصلاح سیاست
زبانی در سطح قانون اساسی
منابع
- وریا، قادر. سیاسەت و پلاندانانی
زمانی بۆ بواری پەروەردە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا.
انتشارات تیشک. ۲۰۲۵.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر