لە نێوان توێکڵ و کاکڵ؛ گەڕانەوە بۆ نوری ئەنوار و
تێپەڕاندنی بتە پیرۆزەکان
پێشەکی
لە فەلسەفەی ئاییندا، هەمیشە ململانێیەکی شاراوە لە
نێوان "فۆرم" (شێوە/توێکڵ) و "مانا" (جەوهەر/کاکڵ)دا بوونی
هەیە. بەپێی فەلسەفەی ئیشراقی شەهابەدینی سوهـرەوەردی، سەرچاوەی هەموو بوون و
هەموو حەقیقەتێک "نوری ئەنوار"ە (خودا). ئایینەکان دەبێت وەک ئاوێنەیەک
بن کە ئەو نورە بدەنەوە، بەڵام کاتێک ئاوێنەکە دەبێتە ئامانج و خۆی دەپەرسترێت،
یان کاتێک توێکڵەکە ئەوەندە ئەستوور دەکرێت کە ڕێ لە گەیشتن بە کاکڵەکە دەگرێت،
ئیتر ئایین کارکردە ڕۆحییەکەی لەدەست دەدات و دەبێتە ئامرازێکی سیاسی و کۆمەڵایەتیی
وشک. ئەم وتارە هەوڵ دەدات لە ڕێگەی دیالێکتیکی "توێکڵ و کاکڵ"ەوە،
خوێندنەوە بۆ مێژووی ئایین لە کوردستان، بێدەنگیی جیهانی ئیسلامی بەرامبەر
جینۆسایدی کورد، و ئەو چوار پەیوەندییە بکات کە بۆ گەیشتن بە خودا پێویستن.
یەکەم: چوار پەیوەندییەکە و ئیفلیجبوونی پەیوەندیی
دووەم
لە دیدگا مەعریفییەکاندا (کە دەتوانین لە ڕۆحی
فەلسەفەی سوهـرەوەردی و عیرفانیشدا بیبینینەوە)، مرۆڤ بۆ ئەوەی بگاتە پلەی کەماڵ و
پەیوەندیی دروست لەگەڵ "نوری ئەنوار" (خودا - پەیوەندی چوارەم) گرێ
بدات، دەبێت سێ پەیوەندییەکەی پێشووتر بە دروستی ئەنجام بدات:
1.
پەیوەندی
لەگەڵ خود (نەفس).
2.
پەیوەندی
لەگەڵ ئەوانی دیکە (مرۆڤ و کۆمەڵگا).
3.
پەیوەندی
لەگەڵ سروشت و گەردوون.
4.
پەیوەندی
لەگەڵ خودا.
کێشە گەورەکەی ئەو "موسڵمانانەی" کە ئەمڕۆ
بانگەشەی ئایینداری دەکەن، بازدانیانە بەسەر پەیوەندیی دووەمدا (پەیوەندی لەگەڵ
ئەوانی دی). مەحاڵە تۆ ستەمکار بیت بەرامبەر مرۆڤێک، بێدەنگ بیت بەرامبەر زوڵمێک،
بەڵام بانگەشەی ئەوە بکەیت کە خودا دەناسیت. لە ئەدەبیاتی سوهـرەوەردیدا، نور واتە
دەرکەوتن و ئاگایی؛ کاتێک مرۆڤێک ئاگای لە ئازاری ئەوی دی نییە، واتە لە
تاریکیدایە.
ئەو بێدەنگییە کوشندەیەی ناوەندە ئیسلامییەکان (چ
سوننە و چ شیعە) بەرامبەر ئەنفال، کیمیابارانی هەڵەبجە و کارەساتی شەنگال، بەڵگەی
حاشاهەڵنەگرن کە ئەو سیستمە ئایینییە سیاسییانە، تەنها خەریکی پەرستنی
"توێکڵ"ن. ئەوان خودایان لەبیر کردووە، چونکە خودا "حەق" و
"عەدالەت"ە. کاتێک تۆ لە ئاست سەربڕینی گەلێکی بێتاواندا بێدەنگ دەبیت،
تۆ نەک هەر نوێنەری ئەو خودایە نیت، بەڵکو تۆ خەریکی پەرستنی بتێکیت کە ناوت لێناوە ئایین.
ئەمەیە کە وایکردووە ئەو وڵاتانە هەمیشە لەناو شەڕ و ئاژاوەدا بن، چونکە نوری خودا
لەو شوێنە نییە کە زوڵمی تێدا قبوڵ دەکرێت.
دووەم: کورد و مێژوویەک لە ترس؛ پیرۆزکردنی کولتووری
داگیرکەر
ئەگەر سەیری مێژووی هاتنی ئیسلام بۆ کوردستان بکەین،
دەبینین پرۆسەکە زیاتر لە ڕێگەی "شمشێر" و "ترس"ەوە بووە نەک
گفتوگۆی فەلسەفی و ڕووناکبیری. کورد لە ترسان و بە بێ ئاگایی موسڵمان بوو. لەو
پرۆسەیەدا، کارەساتێکی گەورەی مەعریفی ڕوویدا: تێکەڵکردنی
"ئیسلام" وەک پەیامێکی ئاسمانی، لەگەڵ "عەرەبەچێتی" وەک
کولتوورێک.
بۆ ماوەی هەزار ساڵ پێش هاتنی ئیسلام، کورد خاوەنی
فەلسەفەی ئایینیی خۆی بوو (میترایی، ئیزدی و مێهری...) کە تێیدا چەمکی "شەڕ و
خێر" تەواوکەری یەکتر و وێنە گەورەکەی گەردوون بوون. کولتووری عەرەبی کە بە
بەرگی ئایین خۆی پێچایەوە، ئەم دیدگا قوڵەی سڕییەوە و لە جێگەیدا کولتوورێکی
سەپاند کە هەموو شتێکی خۆی (تەنانەت جلوبەرگ و زمانیشی) بە پیرۆز ناساند. کورد وای
لێهات شەرم لە کوردبوونی خۆی بکات و وایزانی بۆ ئەوەی خودا لێی ڕازی بێت، دەبێت لە
عەرەب بچێت. ئەمە برینە مێژووییەکەیە: بەتوێکڵکردنی
عەرەبەچێتی لە جێگەی کاکڵی ئیمان.
سێیەم: هاوردەکردنی "توێکڵ"ی نوێ بۆ
کوردستان
لە ئێستادا، مەترسییەکە شێوەی گۆڕیوە. گروپ و
جەماعەتی ئیسلامی کە پارەی زەبەلاحیان لەلایەن وڵاتانی هەرێمییەوە بۆ خەرج دەکرێت،
خەریکی دروستکردنی مزگەوت و سەنتەرن نەک بۆ بڵاوکردنەوەی ڕۆحانیەت، بەڵکو بۆ
دەرخوارددانی ئەو "توێکڵە وشکە" بە نەوەی نوێی کورد.
ئەم گروپانە کار لەسەر ئەوە دەکەن کە گەنجی کورد
داببڕن لە ڕەگ و ڕیشەی نەتەوەیی و کولتووریی خۆی و بیلکێنن بە ئەجێندایەکی سیاسیی
دەرەکییەوە کە ناوی ناوە "ئیسلام". ئەمە هەمان ئەو پرۆسەیە کە
سوهـرەوەردی هۆشداریمان دەداتێ: مانەوە لەناو تاریکیی ماددە و شێوەکان و ونکردنی
نوری حەقیقەت.
چوارەم: کۆبەندی فەلسەفی
لێرەدا، ئەو دەقەی خوارەوە، دەبێتە کلیلێکی زێڕین بۆ
کردنەوەی دەرگای ئەم بەستەڵەکە فکرییە. ئەم دەقە دەتوانێت وەک مانیفێستێکی
"ئیشراقی کوردی" سەیر بکرێت:
لە نێوان توێکڵ و ناوەرۆکدا؛ گەڕان بە دوای نوری
ئەنوار
ئەم خوێندنەوەیە، پیاسەیەکی مەعریفییە بەناو باخچەی
حیکمەتدا و دەستبردنە بۆ برینێکی مێژوویی کە تا ئێستاش خوێنی لێ دەچۆڕێت.
ئایینەکان هەموویان وەک ڕووبارە جیاوازەکان وان کە دواجار دەڕژێنەوە ناو یەک
زەریا، ئەویش زەریای (حەقیقەت) و گەیشتنە بە (نوری ئەنوار).
１. ئایین و دەسەڵات؛ کوژانەوەی چرای حیکمەت:
کێشەکە لە پەیامە
ئاسمانییەکاندا نییە، بەڵام کارەساتەکە کاتێک ڕوودەدات کە "پیرۆزی"
دەکرێتە داردەستی "سياسەت". وەک شێخی ئیشراق (سوهـرەوەردی) ئاماژەی
پێدەدات: کاتێک ئایین دەبێتە ئامراز بۆ دەسەڵات، لە "ڕێگایەک بۆ گەیشتن بە
خودا"وە دەگۆڕێت بۆ "ڕێگایەک بۆ کۆیلەکردنی مرۆڤ". دەسەڵات هەمیشە
پێویستی بە "توێکڵ"ی ئایینە، چونکە توێکڵەکە ڕەقە و دەتوانرێت بکرێتە
شیر و خەڵکی پێ سەربڕدرێت. بەڵام "ناوەرۆک" نەرمە و بە کەڵکی زەبروزەنگی
سوڵتە نایەت.
２. توێکڵ و ناوەرۆک لای سوهـرەوەردی:
ئەوەی ئەمڕۆ بەشێکی
زۆری موسڵمانان گیرۆدەی بوون، پەرستنی "قەفەز"ە لەبری فڕین. ئەوان
پاسەوانی دیوارەکانی پەرستگان، بەڵام خودای ناو پەرستگاکەیان لەبیرکردووە. توێکڵ
بۆ پاراستنی بەروبوومەکەیە، بەڵام کاتێک ناوەرۆک دەڕزێت، توێکڵ دەبێتە بارێکی قورس.
３. ئایین و ڕەنگدانەوەی ژینگە (کورد و
ئیسلام):
ئاو (وەحی) بێ ڕەنگە،
بەڵام ڕەنگی جامەکە دەگرێت. ئیسلام کاتێک هاتە کوردستان، دەبوو ڕەنگی ڕۆحی کوردی
بگرێت، نەک کورد ببێتە عەرەب. سۆفییەکان دەڵێن: "لۆنی ئاو، لۆنی
جامەکەیەتی". ئەو ئیسلامەی لە نەریتی کور دەواریدا هەبوو (وەک نالی و
مەولەوی)، ئیسلامێکی پڕ لە عیرفان بوو، نەک ئەو ئیسلامە سیاسییەی ئەمڕۆ.
دەرەنجام:
پێویستە جیاکاری بکرێت لە نێوان حورمەتی ئایین وەک
پەیامێکی گەردوونی، و ڕەتکردنەوەی "سوڵتەی داگیرکەر" کە دەیەوێت لە
ڕێگەی ئایینەوە کلتوری کورد بکوژێت. گەڕانەوە بۆ "ناوەرۆک" و
جیاکردنەوەی لە "توێکڵە عەرەبی یان تورکییەکە"، تاکە ڕێگایە بۆ پاراستنی
کەرامەتی نەتەوەیی و ئایینی. با ئایینمان بۆ "ئیشراق" بێت، نەک بۆ
تاریککردنی ژیری.
کۆتایی
لە کۆتاییدا دەگەینە ئەو دەرەنجامەی کە، ئەوەی ئەمڕۆ
لە دنیای ئیسلامیدا دەگوزەرێت و ئەو بێدەنگییەی بەرامبەر ستەمی سەر کورد هەیە،
دەرخەری ئەوەیە کە ئەو سیستمە لە قۆناغی "توێکڵ"دا گیریان خواردووە و
پەیوەندییان لەگەڵ "نوری ئەنوار" پچڕاوە. ڕزگاربوونی تاکی کورد لەوەدایە
کە ئەم هاوکێشەیە بە فەلسەفەی سوهـرەوەردی ڕاست بکاتەوە: واز لە توێکڵە بۆگەنەکان
بێنێت کە لە دەرەوە بۆی دێن، و کاکڵی حەقیقەت هەڵبژێرێت کە بریتییە لە ویژدان،
عەدالەت و ئازادی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر