پارادۆکسی کوردبوون؛ تراژیدیای نامۆبوون لە نێوان
"زەینی هاوردە" و "روحی زاگرۆس"دا
پێشەکی: پێناسەکردنی قەیرانەکە
کوردبوون، پێش ئەوەی ناسنامەیەکی سیاسی یان نەژادی
بێت، دۆخێکی بوونگەرایی (Ontological State)ـە.
ئەم دۆخە لە کۆندا بریتی بووە لە یەکگرتنێکی هارمۆنی لە نێوان "مرۆڤ" و
"شوێن" (Place/Dasein). بەڵام
ئەمڕۆ، تاک و کۆمەڵگای کوردی لە ناو "پارادۆکس"ێکی قوڵدا دەژین؛
جەستەیان لە زاگرۆسە، بەڵام ڕۆحیان لە بیابانەکانی باشوور، یان لە شەقامەکانی
مۆسکۆ و پاریس،ه یان لە باڵەخانەکانی ئەنقەرە و تاران دەگەڕێت. ئەم وتارە هەوڵ
دەدات بیسەلمێنێت کە چۆن ئایدیۆلۆژیا هاوردەکان (چ ئاسمانی و چ زەمینی) بوونەتە
هۆی "نامۆبوون"ی کورد لە سروشتی خۆی و دروستکردنی بۆشاییەک کە نەیاران
تێیدا یاری بە چارەنووسی دەکەن.
یەکەم: سەردەمی هارمۆنیا؛ کورد وەک "جوگرافیای
زیندوو"
لەسەرەتای مێژوودا، مرۆڤی دانیشتووی زاگرۆس و تۆڕۆس،
جیاواز لە شارستانیەتەکانی دەشتایی (وەک عەرەبستان و میسر)، پەیوەندییەکی
"ستوونی" لەگەڵ سروشت هەبوو نەک "ئاسۆیی".
فەلسەفەی سروشتیی کورد کۆنترۆڵکردنی سروشت نەبوو،
بەڵکو "هاو-تێکهەڵبوون" بوو. لە ئایینە کۆنەکانی وەک میتراییزم و
یارسانی ،ئیزدی و زەردەشتیدا، چەمکەکان لە خاکەوە هەڵدەقوڵان. "ڕۆح"
شتێکی دابڕاو نەبوو لە "ماددە". شاخ تەنها بەرد نەبوو، بەڵکو خوداوەند و
پەناگە بوو.
لەم قۆناغەدا، کوردبوون
بریتی بوو لە ڕەنگدانەوەی ڕەقی شاخەکان لە ئیرادەدا و نەرمی ئاوەکان لە ڕۆحدا. هیچ
جیاوازییەک (Dualism) لە
نێوان ئەوەی کورد باوەڕی پێ بوو و ئەوەی تێیدا دەژیا نەبوو؛ هەردووکیان یەکبوون.
دووەم: داگیرکاریی مەعریفی؛ درزتێكەوتنی خود
کێشەکە کاتێک دەستی پێکرد کە کورد ڕووبەڕووی شەپۆلی
"لۆگۆس"ی بیانی بووەوە. ئەمەش لە دوو قۆناغی سەرەکیدا ڕوویدا:
１. ئایدیۆلۆژیای ئاسمانی (مێتافیزیکی
بیابان):
هاتنی ئایینە سامییەکان، بەتایبەت لە فتوحاتی
ئیسلامیدا، گەورەترین زەبری مەعریفی لە کورد دا. کێشەکە خودی ئایینەکە نەبوو،
بەڵکو "جوگرافیای پیرۆز" بوو. پێشتر قیبلەی کورد "ڕۆژ" و
"لووتکەکان" بوو (شتێک کە لە سروشتی خۆیدا هەبوو)، بەڵام دواتر پیرۆزی
گوازرایەوە بۆ "بیابان".
ئەمە بووە هۆی جۆرێک لە شیزۆفرینیای
ڕۆحی؛ کورد دەبوایە بۆ پیرۆزی ڕوو لە شوێنێک
بکات کە تەواو پێچەوانەی جوگرافیا و سایکۆلۆژیای خۆیەتی. لێرەوە کورد فێرکرا کە
"حەقیقەت لە دەرەوەی خۆیەتی" نەک لە ناخ و خاکەکەیدا.
２. ئایدیۆلۆژیای زەمینی (مۆدێرنیتەی هاوردە):
لە سەدەی بیستەمدا، کورد تووشی شەپۆلێکی دیکەی
نامۆبوون بوو لە ڕێگەی ئایدیۆلۆژیاکانی (نەتەوەپەرستی، مارکسیزم، لیبڕالیزم).
هەموو ئەم چەمکانە زادەی شارە پیشەسازییەکانی ئەوروپا بوون.
- مارکسیزم باسی
چینی کرێکار (پرۆلیتاریا)ی دەکرد لە کۆمەڵگایەکی شاخاویدا کە چینایەتی تێیدا
بوونی نەبوو بەو شێوەیە.
- نەتەوەپەرستی هەوڵیدا
دەوڵەت-نەتەوە لەسەر مۆدێلی، رەزا شاە، ئەتاتورک و بەعس دروست بکات.
ئەنجامەکە ئەوە بوو:
کورد هەوڵی دەدا قەبارەی ڕۆحی خۆی لەقاڵب بدات بۆ ئەوەی لەگەڵ جلوبەرگێکدا بگونجێت
کە بۆ باڵای ئەو نەدوورابوو.
سێیەم: پارادۆکسەکە و بۆشایی ڕۆحی
ئێستا پارادۆکسەکە لێرەدایە: کورد
بە چەکێک شەڕ دەکات کە هی دوژمنەکەیەتی.
کاتێک کوردێک دەبێتە ئیسلامییەکی توندڕەو، ئەو
ئایدیۆلۆژیایەک بەکاردێنێت کە لە بنەڕەتدا بۆ سڕینەوەی جیاوازییە نەتەوەییەکان و
تواندنەوە لەناو "ئوممەت"ی عەرەبی یان تورکیدا داڕێژراوە. کاتێکیش
دەبێتە عەلمانییەکی ڕادیکاڵ، ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی خۆی دەبڕێت.
نەیارانی کورد (تورک، فارس، عەرەب) زۆر زیرەکانە ئەم
بۆشاییە بەکاردێنن. ئەوان دەزانن کە کورد لە "ناوەوە" بەتاڵ بووەتەوە.
کاتێک ڕۆحی کورد لە زاگرۆس دابڕا، دەکرێت بە ئاسانی پڕ بکرێتەوە بە:
- مەزهەبگەرایی
(شیعە/سوننە).
- حیزبایەتی تەسک
(کە لاسایی مۆدێلە لینینییەکان دەکاتەوە).
- بەکارهێنەرگەری (Consumerism)ی بێ بنەما.
چوارەم: گەڕانەوە بۆ "بوون"؛ فەلسەفەی
زاگرۆسیزم
چارەسەر چییە؟ چۆن دەتوانین لەم بازنە داخراوە
رزگارمان بێت؟
وەڵامەکە لە "گەڕانەوە"دایە. بەڵام نەک
گەڕانەوە بۆ ڕابردوو وەک سەلەفییەت، بەڵکو گەڕانەوەی فینۆمینۆلۆژی (Phenomenological Return) بۆ
جەوهەری شوێن.
１. ئاشتکردنەوەی ڕۆح و جوگرافیا:
پێویستە کورد
فەلسەفەیەک داڕێژێت کە تێیدا "زاگرۆس" تەنها بەربەستی سەربازی نەبێت،
بەڵکو سەرچاوەی ئیلهامی ئەخلاقی و مەعریفی بێت. دەبێت تێبگەین کە بەرگری کورد لە
شاخەکان، تەنها شەڕی خاک نییە، بەڵکو شەڕی پاراستنی جۆرێکە لە "ژیانی
سروشتی" دژی "ژیانی دەستکرد".
２. ڕەتکردنەوەی یونیڤێرساڵیزمی بیابان و
کوێر:
دەبێت کورد واز لەوە
بهێنێت کە خۆی بە پێوەرەکانی ڕۆژهەڵات یان ڕۆژئاوا هەڵبسەنگێنێت. پێویستە خۆی
ببێتە پێوەر. ئایینی کورد "ویژدانی سروشت"ە. سیاسەتی کورد
"پێکەوەژیانی فرەیی"ـە هەروەک چۆن سروشتی شاخ فرەڕەنگە.
３. کوردبوون وەک ئۆنتۆلۆژیا نەک بایۆلۆژیا:
کوردبوون خوێن نییە،
"هەڵوێست"ـە بەرامبەر بە بوون. مانەوەی کورد لە زاگرۆس مانای مانەوەی
ڕاستگۆییە لەگەڵ سروشتدا. ئەگەر کورد بتوانێت ئەم ڕۆحە زیندوو بکاتەوە، هیچ
ئایدیۆلۆژیایەکی هاوردە (چ ئایینی بۆ بەکۆیلەکردن، چ مۆدێرن بۆ تواندنەوە)
ناتوانێت زاڵ بێت بەسەریدا.
دەرەنجام
کورد تا ئەو کاتەی بە چاویلکەی ئەوانی دیکە (مارکس،
سەید قوتب، ئاتاتورک، لیبڕالیزمی ڕۆژئاوا) سەیری خۆی بکات، لە پارادۆکس و
دابەشبووندا دەمێنێتەوە. نەیاران ئەم پارچەپارچەبوونە ڕۆحییە دەقۆزنەوە بۆ لێدانی
کورد بە دەستی کورد.
تاکە ڕێگای ڕزگاری، گەڕانەوەیە بۆ فەلسەفەی "هاوئاهەنگیی ئۆرگانیک" لەگەڵ
خاک. دەبێت کوردبوون بکرێتەوە بە سیستەمێکی ئەخلاقی و مەعریفی کە لە سروشتی سەختی
زاگرۆس و جوانییەکەیەوە سەرچاوەی گرتووە، نەک لە کتێبە تۆزاوییەکانی شارستانیەتە
داگیرکەرەکانەوە. ئەوکات، کوردبوون دەبێتە قەڵایەک کە ڕۆح و جەستەی تێدا
یەکدەگرنەوە و هیچ هێزێک ناتوانێت درزی تێ بخات.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر