مقدمە داستان:
همان روز در درسیم، رۆژین با دستی لرزان، چند مقالەای دیگر از فولدر چرمی کوچکش را بیرون آورد و با نگاهی
فروتنانه به سوی پیر روشنا و هیوا گرفت:
« اینها مقالاتی هستند کە نوشتم، فعلا کە وقت است این دوتا کە یکی دربارە نقش زنان در آیینهای کهن کوردستان و دیگری هم ادامهٔ مقالهٔ قبلی‌ام است... دربارهٔ زبان، نمادها و آیینهای تمدن‌های باستانی کوردستان، مخصوصاً سومریان... می‌خواستم با شما در میان بگذارم، شاید چیزی از چشم من پنهان مانده باشد.»
◼متن مقاله سووم: تداوم زبان، نماد و آیین در تمدن‌های کوهستانی کوردستان – با تمرکز بر میراث سومریان
نویسندە: رۆژین هۆزات باستان شناس مستقل
چکیده: میراث فرهنگی
کوردستان از دیرباز در دل کوهستانهای زاگرس شکوفا شده و همچون آتشی زیر خاکستر،
از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در این میان، تمدن سومر که خاستگاهش در جنوب
بین‌النهرین بوده اما ارتباطات زبانی و فرهنگی فراوانی با نواحی شمالی و کوهستانی
داشته، نقشی بنیادین در شکل‌گیری زبان، نمادها و آیینهای معنوی اقوام کورد ایفا
کرده است. این مقاله با نگاهی تطبیقی و زبانی، تداوم باورهای کوه‌نشینان امروز را
با گذشتهٔ دور سومری، گوتی، هوری و هیتی پی می‌گیرد.
پیوندهای زبانی: از سومری تا کوردی
امروزی
زبان سومری، زبانی پیوندنیافته (Isolate) است، اما پژوهشگران از اواخر قرن بیستم به شباهت‌های واژگانی و نحوی
جالبی با زبان‌های شمال زاگرس پی برده‌اند. به گفتهٔ کریسپو و هارو
(Crispo & Harrow, 1994)، برخی ریشه واژه‌های
کوردیِ سورانی و کرمانجی با واژه‌های سومری تطابق آوایی و معنایی دارند. به‌طور
مثال واژهٔ "ژین" (زندگی) در کوردی، بسیار به "zi" در سومری شباهت دارد. همچنین نام‌های جغرافیایی چون "تگره/تیگره"
(Tigris) برگرفته از ریشهٔ مادی و سومری
"Idigina" است.
نمادشناسی: از مار و شیر تا طاووس وملک
طاووس
نمادهای حیوانی در فرهنگ سومری نقشی آیینی داشتند. مار به عنوان مظهر تولد و تجدید حیات، و شیر به عنوان قدرت و نور. این نمادها بعدها در آیین ایزدی، یارسان و مهری باقی ماندند. ملک طاووس، فرشته‌نگهبان ایزدیان، آمیزه‌ای است از نماد پرندهٔ مقدس، نور، و اقتدار. به باور برخی پژوهشگران نظیر جولیان ریوز Julian Reeve) , 2006،) طاووس نماد خورشید در آیین میترایی بوده که از فرهنگ سومر، هیتی و ایلامی نفوذ یافته است.
آیینهای انتقالی: نیایش خورشید، آتش و
آب
سومریان سه عنصر اصلی طبیعت را مقدس می‌دانستند: خورشید (Utu)،
آب (Enki) و آتش (Girra). نیایش‌های طلوع و غروب خورشید، غسل‌های آیینی در رودخانه و روشن کردن
آتش در معابد، همگی بعدها به‌گونه‌ای دیگر در آیینهای کوردی نظیر ایزدی، یارسان،
علوی و حتی عرفان اسلامی نمود پیدا کردند. به‌ویژه رسم روی‌گرداندن به خورشید
هنگام نیایش، در میان ایزدیان و علویان هنوز زنده است.
تداوم فرهنگی در فستیوال‌ها
فستیوال‌های فصل برداشت، جشن آتش، و آیینهای تحویل سال
(نوسارد/نوروز) در سنت سومری و هوری شناخته شده‌اند. فستیوال آکیتو
(Akitu) در سومر که نماد پیروزی نظم بر هرج‌ومرج
بود، در نوروز امروزی کوردها همچنان با مشعل و آواز و آیینهای کوهستانی گرامی
داشته می‌شود.
نتیجه‌گیری:
فرهنگ بومی کوهستانهای کوردستان نه‌تنها بازمانده بلکه حامل سنت‌های
پیچیده و معنابخشی از سومر، گوتی، هیتی و ماد است. تداوم این فرهنگ نه صرفاً از
راه زبان و خط، بلکه از طریق آیین، نماد، موسیقی و حافظهٔ جمعی حفظ شده است.
امروز، بیش از هر زمان دیگر، بازشناسی این میراث معنوی می‌تواند بستری باشد برای
بازسازی هویت بومی در برابر ماشین همگون‌سازی مدرن.
منابع:
- Kramer, S.N. (1963). History Begins at Sumer.
University of Pennsylvania Press.
- Reeve, Julian. (2006). Symbols of Power in
Ancient Kurdistan. Middle East Historical Review.
- Crispo, M. & Harrow, J. (1994). Sumerian
Echoes in Zagros Dialects. Journal of Comparative Linguistics.
- Van De Mieroop, M. (2007). A History of the
Ancient Near East ca. 3000–323 BC. Wiley-Blackwell.
- Izady, Mehrdad R. (1992). The Kurds: A Concise
Handbook. Taylor & Francis.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر